Είναι ώρα να αναγνωρίσουμε την ματαιότητα στην καρδιά της Αραβικής και της Δυτικής «απελευθερωτικής» ιδεολογίας
«Λευτεριά στην Παλαιστίνη» –το σύνθημα, η φαντασίωση, και η πολιτική– ανέκαθεν προϋπέθετε συνειδητά την μαζική δολοφονία των Εβραίων στις πόλεις τους, στους δρόμους, στα καταστήματα και στα σπίτια τους. Λίγοι είναι πρόθυμοι να το ομολογήσουν αυτό ανοιχτά, αλλά σε πολλούς διανοητικούς, επαγγελματικούς και δημοφιλείς κύκλους στην Μέση Ανατολή και στη Δύση, η ιδέα της παλαιστινιακής εθνικής απελευθέρωσης διατυπώνεται με όρους που δικαιολογούν ή προϋποθέτουν την αδιάκριτη δολοφονία Εβραίων. Για τους πιο αναμφίσημους παράγοντες όπως η Χαμάς και η Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν, η απελευθέρωση της Παλαιστίνης απλώς σημαίνει την καθολική εξαφάνιση του Ισραήλ χωρίς όρια. Αυτό δεν είναι πολεμικό επιχείρημα αλλά βασική πραγματικότητα και γεγονός της ζωής μας που απαιτεί σχολαστική έρευνα.
Αναλογιστείτε το ιδεολογικό περιβάλλον (milieu) στο οποίο πολλοί Άραβες και Μουσουλμάνοι έχουν μεγαλώσει, συμπεριλαμβανομένου και εμού. Μεγαλώνοντας ως Μουσουλμάνος στην Αίγυπτο, η έννοια της Παλαιστίνης δεν ήταν ποτέ γεωπολιτικό ζήτημα· ήταν ένα βαθιά ριζωμένο κομμάτι της συλλογικής ηθικής μας ταυτότητας, το ενωτικό στοιχείο του θρησκευτικού και κοσμικού αραβικού εθνικισμού. Ήταν, και παραμένει, ένας στόχος με τον οποίο ταυτιζόμασταν πολιτικά, κοινωνικά, και πνευματικά, αγγίζοντας συχνά έναν ζήλο που ξεπερνά την λογική. Αυτή η συναισθηματική ταύτιση που ενσωματώνεται στις πολιτικές και θρησκευτικές αφηγήσεις μεγάλου μέρους του Αραβικού μουσουλμανικού κόσμου ακυρώνει την ιδέα ότι το Παλαιστινιακό στηρίζεται απλώς στον αντισιωνισμό και όχι στον αντισημιτισμό.
Αυτό το πλαίσιο ωστόσο δεν είναι σε καμία περίπτωση αναγκαίο σε αυτό που σημαίνει να είναι κανείς Άραβας ή Μουσουλμάνος – είναι ένα παντελώς σύγχρονο φαινόμενο που διαμορφώθηκε σε μεγάλο βαθμό από την επιρροή[1] που είχαν Ευρωπαϊκές επαναστατικές ιδέες στους Άραβες διανοούμενους και πολιτικούς ακτιβιστές. Ανάμεσα σε αυτά τα εισαγόμενα συστήματα σκέψης είναι ένα ρεύμα επαναστατικού αντισημιτισμού που αποδίδει στους Εβραίους τον ρόλο του αιώνιου εχθρού όχι μόνον των Αράβων αλλά και όλων των ανθρώπων. Δεν συμφωνούν όλοι οι Άραβες ή οι Μουσουλμάνοι με αυτές τις απόψεις φυσικά, αλλά όταν εμποτίζονται με προϋπάρχουσες θρησκευτικές και πολιτιστικές προκαταλήψεις προσβάλλουν σχεδόν κάθε θεσμό, κάθε σχήμα σκέψης και κάθε άποψη της ζωής στον Αραβομουσουλμανικό κόσμο. Η σύγχρονη αραβική πολιτική και θρησκευτική γραμματεία είναι γεμάτη με τον ισχυρισμό ότι οι Εβραίοι είναι hostis humani generis, οι εχθροί της ανθρωπότητας – ένας κλασικός Ευρωπαϊκός λίβελος, και μία Γαλλική επαναστατική κραυγή.
Τα προβλήματα με αυτό το δηλητηριώδες ρεύμα σκέψης είναι πως διογκώνονται με την ιδέα ότι η απελευθέρωση της Παλαιστίνης είναι ένα είδος αντίστασης εναντίον ξένων εποίκων αποικιοκρατών, μια κατά τον Φανόν[2] επανάσταση όπου η βία εναντίον αμάχων υπερασπίζεται ως νόμιμος τρόπος για την επίτευξη της φυλετικής δικαιοσύνης.[3] O χονδροειδής στιγματισμός των Ισραηλινών Εβραίων –οι οποίοι στη συντριπτική τους πλειονότητα είναι πρόσφυγες ή απόγονοι προσφύγων από Αραβικές μουσουλμανικές δικτατορίες και τον Σοβιετικό ολοκληρωτισμό– ως αποικιοκράτες και έποικους και ιμπεριαλιστές, στην πραγματικότητα συνιστά ένα είδος συλλογικής εθνικής τιμωρίας, χωρίς λογική ακόμα και με τους δικούς της διαστρεβλωτικούς όρους, που παραπέμπει στην Μεσαιωνική χριστιανική αποπομπή των Εβραίων ως ηθικά βδελύγματα, και ως σύνολο και ως άτομα. Θα έχετε προσέξει τις τελευταίες μέρες πως όσοι είναι ταγμένοι στην απελευθέρωση της Παλαιστίνης δεν φαίνονται να μπορούν να αποφύγουν την απεχθή απανθρωποποίηση των Εβραίων ως λαού – και ότι ο στόχος τους δεν είναι απλώς οι Παλαιστίνιοι να ζήσουν ειρηνικά, με αξιοπρέπεια και με ελευθερία δίπλα στους Ισραηλινούς, αλλά η αναγκαία ίδρυση ενός κράτους πάνω στα ερείπια του Ισραήλ. Η Χαμάς είναι σαφής ως προς την πρόθεσή της να δολοφονήσει τον Εβραϊκό πληθυσμό του Ισραήλ και να υποδουλώσει τους όποιους επιζήσαντες· οι οπαδοί της στην Μέση Ανατολή και την Δύση είναι πιο ύπουλοι ως προς αυτό το θέμα.
Αυτοκίνητα και προσωπικά αντικείμενα μετά την τρομοκρατική επίθεση της Χαμάς που δολοφόνησε περισσότερους από 260 ανθρώπους στο μουσικό φεστιβάλ Supernova στις 7 Οκτωβρίου, κοντά στο Ρέιμ του νότιου Ισραήλ. © ΑΠΕ-ΜΠΕ/ EPA/ Atef Safadi
Οι ισλαμιστές διατυπώνουν την φαντασίωση της εξόντωσης των εβραίων στην γλώσσα της τζιχάντ, ενσωματωμένη σε εσχατολογικό πλαίσιο και εμποτισμένη με μια έννοια θεϊκής δικαιοσύνης και συμπαντικού πολέμου – αυτό που οι Δυτικοί θα αναγνώριζαν κανονικά σαν ένα είδος θρησκευτικού φασισμού. Αλλά ενώ η Ισλαμιστική εκδοχή αυτής της ιδέας είναι ισχυρή στην εξυπηρέτηση του σκοπού της κινητοποίησης των φτωχών και αμόρφωτων μαζών, η «αριστερή» ή η κοσμική εκδοχή –περιβεβλημένη από την γλώσσα του Φανόν και του Καρλ Μαρξ, της ανθρώπινης χειραφέτησης, της ισότητας, του αντικαπιταλισμού και της κοινωνικής δικαιοσύνης– είναι ο πιο αποτελεσματικός τρόπος κινητοποίησης της γνώμης στην Δυτική διανόηση. Το θέμα είναι πως υπάρχουν δύο όψεις του ίδιου νομίσματος, η αξία του οποίου ορίζεται με Εβραϊκό αίμα.
Για όσους διαμορφώνονται από μια τέτοια άποψη για τον κόσμο –είτε στην «δεξιά» είτε στην «αριστερή» εκδοχή, την θρησκευτική ή την αθεϊστική– το να χαίρονται με την δολοφονία αθώων ισραηλινών πολιτών, συμπεριλαμβανομένων παιδιών, γυναικών και ηλικιωμένων, είναι έκφραση μερικής εκπλήρωσης ενός ηθικού οράματος. Ως έφηβος στην Αίγυπτο, θυμάμαι σχεδόν όλους τους ενήλικες γύρω μου να εκφράζουν τέτοια αισθήματα όταν παρακολουθούσαν τις ειδήσεις με βομβιστικές επιθέσεις αυτοκτονίας με στόχο Ισραηλινούς πολίτες κατά την διάρκεια της δεύτερης ιντιφάντας. Οι ιθύνουσες θρησκευτικές αρχές ανακήρυξαν τους θύτες σε μάρτυρες και αγίους. Κατά κάποιο τρόπο δεν ήταν τόσο διαφορετικό από την ανάδειξη και την ηρωοποίηση όσων κατέστρεψαν περιουσίες, έκαψαν σπίτια, και στοχοποίησαν αστυνομικούς κατά την διάρκεια των διαδηλώσεων στην Αμερική το καλοκαίρι του 2020. Δεν θα ήθελα να εισάγω ζητήματα αμερικανικής εσωτερικής πολιτικής εκεί που δεν ανήκουν ή να υπονοήσω πλήρη ηθική αντιστοιχία, αλλά υπάρχει λόγος που η Χαμάς και η Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν τονίζουν[4] ότι συμμετέχουν στον ίδιο αγώνα εναντίον του ρατσισμού.
Σχεδόν κάθε Άραβας μουσουλμάνος γνωρίζει πως αυτό που περιγράφω δεν είναι προσωπική γνώμη αλλά αντικειμενική αλήθεια. Μπορεί να προσπαθούμε να ελαχιστοποιούμε αυτά τα γεγονότα ή να τα απορρίπτουμε ως παραληρηματικές φαντασιώσεις των αμόρφωτων αδαών που βρίσκονται υπό την επιρροή θρησκευτικών και λαϊκιστών φανατικών. Αλλά δεν πρέπει να αρνούμαστε[5] ότι είναι αλήθεια.
Φοβάμαι πως το αντανακλαστικό να απορρίπτουμε και να υποβαθμίζουμε είναι αποτέλεσμα όχι ειλικρινούς πίστης αλλά μιας βαθιάς αίσθησης απελπισίας. Μετά από πολλές πρόσφατες συζητήσεις με την αναδυόμενη γενιά νέων, έξυπνων, εκδυτικισμένων και καλλιεργημένων Αράβων επαγγελματιών και διπλωματών, παρατηρώ μια δυνατή παρόρμηση να μην αντιμετωπίσουν αυτή την πραγματικότητα. Ακόμη και σε όσους ειλικρινά αποδέχονται την νομιμότητα του Ισραήλ με τρόπο που οι γονείς τους δεν θα μπορούσαν ποτέ να το κάνουν, σχεδόν πάντα τους ακούω να περιγράφουν τους θανάτους των αθώων Ισραηλινών σαν να είναι κάπως εξαιτίας δικού τους λάθους, ή τουλάχιστον σαν να φταίει η Ισραηλινή κυβέρνηση που δεν συνάπτει μονομερώς ειρήνη και δεν τερματίζει την διαμάχη. Δεν υπάρχει κάτι πιο στενάχωρο από το να παραδίδονται οι νέοι σε ένα πρόβλημα που θεωρούν ότι είναι πολύ μεγάλο για να επιλυθεί.
Όσοι από εμάς ανήκουμε στην κοσμοπολίτικη επαγγελματική τάξη των Αράβων, που ταξιδεύουμε από χώρα σε χώρα, από έναν τρόπο ζωής στον άλλο, επωφελούμενοι από ξένες κουλτούρες που ζουν με το ηθικό νόμισμα του φιλελευθερισμού και της ανοχής, σε πολλές περιπτώσεις ντρέπονται κρυφά. Βλέπουμε τον αντισημιτισμό, την δίψα για αίμα, την παράνοια και ανατριχιάζουμε – αλλά ελπίζουμε ότι θα εξαφανιστεί. Μας είναι πιο εύκολο να κοιτάζουμε μπροστά σε ένα υποθετικό μέλλον όπου τα πράγματα είναι διαφορετικά. Είναι πιο εύκολο να χαιρόμαστε τον νέο κοινωνικό κόσμο όπου θέλουμε να ανήκουμε από το να παλεύουμε με τις αποτυχίες αυτού που αφήσαμε πίσω μας. Απορρίπτουμε, υποβαθμίζουμε, ερμηνεύουμε, λέμε: «Και η Σιρίν Αμπού Άκλε;»[6] – και συνεχίζουμε να προσποιούμαστε.
Αλλά δεν είμαστε τόσο φρέσκοι και νέοι όσο θέλουμε να νομίζουμε. Βαδίζουμε στα χνάρια προηγούμενων γενιών μοντέρνων, κοσμικών, διανοούμενων Αράβων. Ούτε εκείνοι ήθελαν να έχουν σχέση με τις ιδιαίτερες πατρίδες τους, τις οποίες έβλεπαν σαν να μην έχουν καμία ισχύ, αίγλη ή σεβασμό που λαχταρούσαν. Μέσα στον εγωισμό και τον διανοητικό τους ναρκισσισμό δεν ήθελαν να ανήκουν σε «οπισθοδρομικές» κοινωνίες. Έτσι βρήκαν άσυλο σε ξένες, επί το πλείστον Δυτικές ιδεολογίες και ένα κρησφύγετο από την οπισθοδρόμηση. Εντάχθηκαν σε προοδευτικά κοσμικά κινήματα και μοντέρνες επαναστάσεις διότι τους πρόσφεραν μια διαφυγή από τον μόχθο της αργής, περιθωριακής, τοπικής αλλαγής. Έγιναν επαναστάτες επειδή φοβούνταν και ένιωθαν ανασφαλείς. Όπως ο Έντουαρντ Σαΐντ, ήταν αντισιωνιστές και αντιαμερικανοί «ουμανιστές», επειδή δεν ήθελαν να είναι ή δεν μπορούσαν να είναι «Άραβες». Ο προφανής τους πολιτιστικός σωβινισμός ήταν απλά μια παρόρμηση να εξαφανίσουν τους εαυτούς τους, να εξαφανιστούν στον οικουμενισμό. Οι ζωές τους ήταν μια απεγνωσμένη προσπάθεια να απεκδυθούν τους εαυτούς τους.
Στους Άραβες της δικής μου γενιάς λέω ότι χρειαζόμαστε μια πραγματικά διαφορετική προσέγγιση. Δεν σας ζητάω να αγαπήσετε το Ισραήλ ή τον σιωνισμό ή να κρεμάσετε μια αφίσα του Χερτσλ ως χίπστερ στο δωμάτιό σας. Εάν ασκείτε κριτική στο Ισραήλ και πιστεύετε ότι πρέπει να υπάρξει Παλαιστίνη, συνεχίστε να το κάνετε. Το μόνο που σας ζητάω είναι να είστε αυθεντικά θαρραλέοι, να παραδεχθείτε πως οι δολοφονίες που όλοι είδαμε αυτές τις μέρες είναι μια ακριβής αναπαράσταση και λογική συνέπεια ενός καταστροφικού ηθικού συστήματος το οποίο είναι σε όλους μας πολύ οικείο. Αυτή είναι μια στιγμή για συλλογική ενδοσκόπηση. Αυτή είναι η στιγμή να αντιμετωπίσουμε τις πιο σκοτεινές πτυχές της ιδεολογικής μας κληρονομιάς και να αμφισβητήσουμε τις ιδέες και τις πεποιθήσεις που έχουμε άκριτα απορροφήσει. Μόνο έτσι μπορούμε να ελπίζουμε να συνεισφέρουμε σε έναν πιο εποικοδομητικό και ανθρώπινο κόσμο για τους εαυτούς μας.
© Hussein Aboubakr Mansour 2023
— Μετάφραση: Μιμή Βασιλάκη
[1] Βλ. στις επόμενες σελίδες την εκτενή ανάλυση του Χουσεΐν Αμπουμπάκρ Μανσούρ, «Η απελευθέρωση των Αράβων από την διεθνή αριστερά». (Σ.τ.Μ.).
[2] Blake Smith, “Frantz Fanon and the American Racial Eros”, Tablet, 14 Απριλίου 2020.
[3] Βλ. το εκτενές δοκίμιο για τον Φραντς Φανόν και τις ιδέες του στην Athens Review of Books: Κουάμε Άντονι Άππια (Kwame Anthony Appiah), «Ψυχολογία της απελευθέρωσης», τχ. 147, Φεβρ. 2023. (Σ.τ.Μ.).
[4] Βλ. “Iran’s leader decries ‘cold-blooded’ killing of George Floyd”, 3 Ιουνίου 2020. Διαθέσιμο στο https://tinyurl.com/3ecm5khd
[5] Murtaza Hussain, “Palestinian Poem sets off Antisemitism Fight at Georgetown”, The Intercept, 29 Απριλίου 2022. Διαθέσιμο στο https://tinyurl.com/b745fhcs
[6] Shireen Abu Akleh (1971-2022): Παλαιστίνια-Αμερικανή δημοσιογράφος που εργάστηκε ως ρεπόρτερ για το αραβόφωνο κανάλι Al Jazeera επί 25 χρόνια. Έπεσε νεκρή από τα πυρά ενός Ισραηλινού στρατιώτη ενώ κάλυπτε μια επιδρομή στον καταυλισμό προσφύγων της Τζενίν. (Σ.τ.Μ.).
