Με μεγάλη λύπη ανακοινώνουμε τον θάνατο του Καθηγητή Ανδρεάδη, στις 29 Μαΐου 1935, ο οποίος ήταν αντεπιστέλλον μέλος της Βασιλικής Οικονομικής Εταιρείας για την Ελλάδα από το 1905. Είχε παραιτηθεί από την έδρα του στο Πανεπιστήμιο Αθηνών λίγες εβδομάδες νωρίτερα λόγω ασθένειας. Ο Ανδρεάδης ήταν παλιός φίλος του καθηγητή Έτζγουορθ (Edgeworth), και ο συντάκτης του παρόντος ανατρέχει σε πολλές ευχάριστες συναντήσεις μαζί του έπειτα από την γνωριμία μέσω του Έτζγουορθ, κατά την διάρκεια των περιοδικών επισκέψεών του στην Αγγλία που διήρκεσαν πολλά χρόνια. Ήταν άνθρωπος με διεθνείς συνήθειες και αντίληψη. Έγραψε αρκετά βιβλία στα γαλλικά και αρκετά στα αγγλικά. Έμεινε όμως απόλυτα πιστός στη σύγχρονη Ελλάδα και στην Αθήνα, όπου δίδαξε οικονομικά για περισσότερα από τριάντα χρόνια (λέκτορας το 1902, καθηγητής Οικονομικών το 1906), και είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι τα πιο σοφά και ολοκληρωμένα έργα του αφορούσαν την ελληνική και βυζαντινή οικονομική ιστορία και γράφτηκαν στα ελληνικά. Βρισκόταν στο στοιχείο του, κομψός και όμορφος και περίτεχνα ευγενής, εκπροσωπώντας τη χώρα του σε διεθνείς συνελεύσεις –στη Διάσκεψη της Ειρήνης, στη Διάσκεψη του Δούναβη στο Παρίσι, 1920-21, στη Συνέλευση της Κοινωνίας των Εθνών, 1923, 1924 και 1929, και τελικά στο Παγκόσμιο Οικονομικό Συνέδριο στο Λονδίνο το 1933. Ήταν Διδάκτωρ της Λυών, της Λουβέν και του Παρισιού∙ αντεπιστέλλον μέλος των Ακαδημιών του Καΐρου, του Βουκουρεστίου, του Μονάχου, του Παρισιού και της Νέας Υόρκης∙[1] του έχουν απονεμηθεί τιμές από το Τάγμα της Βρετανικής Αυτοκρατορίας, τη Λεγεώνα της Τιμής και από ελληνικά, ιταλικά, βελγικά, ρουμανικά και σερβικά τάγματα.
Ο Ανδρεάδης έγινε πολύ γνωστός στους Άγγλους οικονομολόγους νωρίς στη ζωή του μέσω της Ιστορίας της Τραπέζης της Αγγλίας από το 1640 έως το 1903, που δημοσιεύθηκε αρχικά στα γαλλικά το 1904[2] και μεταφράστηκε στα αγγλικά το 1909[3], έργο το οποίο για πολλά χρόνια αποτέλεσε σύγγραμμα αναφοράς για το θέμα. Αλλά έγραψε επίσης και πολλά δευτερεύοντα έργα για αγγλικά θέματα, όπως τα Gladstone the Economist and Financier (στα ελληνικά[4]), Lord Salisbury and Greece[5] (1910), Sir Charles Dilke and Greece[6] (1918), Philip Snowden[7] (1930, στα γαλλικά και αγγλικά) και La Population Anglaise avant, pendant et après la grande Guerre[8] (1924).
Τα σημαντικότερα έργα του, ωστόσο, ήταν εκείνα που γράφτηκαν στα ελληνικά για την οικονομική ιστορία του ελληνικού κόσμου –την ίδια την Ελλάδα, τα νησιά και το Βυζάντιο– από τα πρώτα χρόνια μέχρι σήμερα. Ξεκινώντας με την Ἱστορία τῶν Ἐθνικῶν Δανείων ἀπὸ τὴν ἐποχὴ τῆς Ἐπαναστάσεως ἕως τὸ 1863[9] (1904) και το Οἰκονομικὴ κατάστασις τῆς Ἑλλάδος καὶ τῶν γειτονικῶν χωρῶν[10] (1914), αυτές οι μελέτες (που κινούνται πίσω στον χρόνο) κορυφώθηκαν στο magnum opus του Ἱστορία τῆς Ἑλληνικῆς Δημοσίας Οἰκονομίας[11] (η α΄ έκδ. ολοκληρώθηκε το 1914, εκδόθηκε το 1918· β΄ έκδ. τόμ. Ι, 1928, τόμ. II, 1930), το οποίο εκδόθηκε στα αγγλικά από τις εκδόσεις του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ το 1933 με τίτλο The History of Greek Public Finance. Ο πρώτος τόμος καλύπτει την περίοδο από την ομηρική εποχή έως την απώλεια της ελληνικής ανεξαρτησίας στη Χαιρώνεια∙ και ο δεύτερος τόμος την ελληνιστική περίοδο. Ο τρίτος τόμος επρόκειτο να ασχοληθεί με τη βυζαντινή περίοδο. Οι μονογραφίες του Ανδρεάδη για το σκοτεινό αλλά συναρπαστικό πεδίο των δημοσίων οικονομικών του Βυζαντίου, για το οποίο υπάρχει άφθονο υλικό, σε μεγάλο βαθμό ανεξερεύνητο, ήταν ίσως η πιο πρωτότυπη και πρωτοποριακή συνεισφορά του στην επιστήμη. Ο καθηγητής Νόρμαν Μπέυνς (Norman Baynes) με αφορμή τον θάνατό του έγραψε στους Times ότι: «Κανένας εν ζωή επιστήμονας δεν είχε τόσο βαθιά γνώση όσο εκείνος για τα οικονομικά της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας». Δεν έζησε για να ολοκληρώσει το τεράστιο έργο του, αλλά μία σκιαγράφηση της οικονομικής ανάπτυξης της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, που ολοκληρώθηκε λίγο πριν από τον θάνατό του, θα εκδοθεί από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις της Οξφόρδης. Η χαρακτηριστική ποιότητα των ιστορικών μονογραφιών του Ανδρεάδη είναι εμφανής στα τρία άρθρα του στην ενότητα «Οικονομική Ιστορία» του ECONOMIC JOURNAL: “The Finance of Tyrant Governments in Ancient Greece” (1930), “The Capital Levy in Ancient Athens” (1931) και “The Jews in the Byzantine Empire”[12] (1934).
Ο Ανδρεάδης ήταν άνθρωπος με ευρεία κουλτούρα, που ενδιαφερόταν εξίσου τόσο για τη λογοτεχνία και τις τέχνες όσο σχεδόν και για την πολιτική, την οικονομία και την ιστορία. Ήταν πρόεδρος της επιτροπής για την εκατονταετηρίδα του Λόρδου Βύρωνα το 1924. Έγραψε ένα βιβλίο για το σύγχρονο Αγγλικό Θέατρο (Le Τhéâtre Anglais contemporain, 1925)[13] και έναν παρεμφερή τόμο για το Βιεννέζικο Θέατρο[14]. Τον είδα τελευταία φορά σε ένα θεωρείο στο Covent Garden να απολαμβάνει μια παράσταση μπαλέτου.
— Μετάφραση: Μιμή Βασιλάκη
Σημ. ARB: Το κείμενο του John Maynard Keynes δημοσιεύθηκε στο The Economic Journal, 45, 1935, σσ. 597-599. Για διευκόλυνση του αναγνώστη παραθέτουμε τις πλήρεις βιβλιογραφικές αναφορές των έργων στα οποία αναφέρεται ο Κέυνς.
[1] «Εἶχεν ἐκλεγῆ μέλος ἀντεπιστέλλον τῆς Γαλλικῆς Ἀκαδημίας, τῆς Ἀγγλικῆς Βασιλικῆς Ἑταιρίας, τῆς Ἀκαδημίας τῶν πολιτικῶν ἐπιστημῶν τῆς Νέας Ὑόρκης καὶ ἄλλων σπουδαίων ἀλλοδαπῶν ἱδρυμάτων…». Βλ. Π. Γιωτοπούλου, Ἀνδρέας Μ. Ἀνδρεάδης (Βιογραφικὸν Σημείωμα), Ἀθῆναι 1935, σ. 4. Ἀνατύπωσις ἐκ τῆς Ἰονίου Ἀνθολογίας, τεῦχ. 95-98.
[2] A. Andréadès, Histoire de la Banque d'Angleterre, Tome Ι: 1640-1819, Tome ΙΙ: 1819-1903, préface de M. Ch. Lyon-Caen, éd. Arthur Rousseau, Paris 1904.
[3] A. Andréadès, History of the Bank of England, translated by Christabel Meredith ; with a preface by H. S. Foxwell, P. S. King & Son, London 1909.
[4] Ἀνδρέου Μιχ. Ἀνδρεάδου, Ὁ Γλάδστων οἰκονομολόγος: ἤτοι δρᾶσις καὶ θεωρία τοῦ Γλάδστωνος ἐν τοῖς δημοσίοις οἰκονομικοῖς, Ἐκ τοῦ Τυπογραφείου «Νομικῆς», Λ. Χ. Βεργιανίτου, Ἐν Ἀθήναις 1910.
[5] Ἀνδρέου Μιχ. Ἀνδρεάδου, Ὁ λόρδος Σαλισβουρῆ καὶ τὸ Ἀνατολικὸν Ζήτημα: Διάλεξις γενομένη ἐν τῷ φιλολογικῷ συλλόγῳ «Παρνασσῷ» τῇ 11 Φεβρουαρίου 1904, Ἐκ τοῦ Τυπογραφείου Ἀνέστη Κωνσταντινίδου, Ἐν Ἀθήναις 1904.
[6] Ἀνδρέου Μιχ. Ἀνδρεάδου, Ὁ Δίλκε καὶ ἡ Ἑλλάς, Τυπογραφεῖον τῆς Β. Αὐλῆς Ἀ. Ραφτάνη, Ἐν Ἀθήναις 1918.
[7] André Andréadès, Philippe Snowden: l'homme et sa politique financière, Félix Alcan, Paris 1930. Andrew Μ. Andréadès, Philip Snowden, the man and his financial policy, transl. Dorothy Bolton, P.S. King, London, 1930. Ἀ. Μ. Ἀνδρεάδου, Φίλιππος Σνῶδεν: διάλεξις γενομένη εἰς τὸν ἐν Ἀθήναις ἀγγλοελληνικὸν σύνδεσμον, Ἑστία, Ἀθῆναι 1930.
[8] A. Andréadès, La population anglaise avant pendant et après la grande guerre, Casa Editrice Taddei, Ferrara 1922 (σελ. 148). Στα αγγλικά εκδόθηκε το 1923 σαν ένα Supplement στο Metron, το International Magazine of Statistics, με τίτλο “The population of the British Empire during and after The Great War”. Την ίδια περίοδο είχε δημοσιεύσει στα γαλλικά το “La crise de la surpopulation en Angleterre” στην Revue Politique et Parlementaire (110, Παρίσι 1922, σσ. 35-47) και στα ελληνικά, στο Ἀρχεῖο Οἰκονομικῶν Κοινωνικῶν Ἐπιστημῶν (ΑΟΚΕ) του Δημητρίου Ε. Καλιτσουνάκη, το «Ἡ κρίσις τοῦ ὑπερπληθυσμοῦ ἐν Ἀγγλίᾳ» (ΑΟΚΕ, 2, 1922).
[9] Ἀνδρέου Μιχ. Ἀνδρεάδου, Ἱστορία τῶν ἐθνικῶν δανείων. Μέρος Α΄: Τὰ δάνεια τῆς Ἀνεξαρτησίας (1824-1825) – Τὸ δημόσιον χρέος ἐπὶ τῆς Βαυαρικῆς δυναστείας, Ἐν Ἀθήναις, Τυπογραφεῖον «Ἑστία», 1904.
[10] Βλ. Αρχείο Ανδρεάδη: Λόγος δακτυλογραφημένος στη γαλλική γλώσσα με θέμα την ανταλλαγή των πληθυσμών Ελλάδας, Τουρκίας, Βουλγαρίας, 1914.
[11] Ελληνικά στο πρωτότυπο. Ἀνδρέου Μιχ. Ἀνδρεάδου, Ἱστορία τῆς Ἑλληνικῆς Δημοσίας Οἰκονομίας: ἀπὸ τῶν ἡρωϊκῶν χρόνων μέχρι τῆς συστάσεως τοῦ ἑλληνικοῦ βασιλείου, Τυπογραφεῖον τῆς Β. Αὐλῆς Ἀ. Ραφτάνη, Ἐν Ἀθήναις 1918.
[12] Βλ. και Ἀνδρέου Μιχ. Ἀνδρεάδου, Οἱ Ἑβραῖοι ἐν τῷ βυζαντινῷ κράτει: Διάλεξις γενομένη ἐν τῇ Ἑταιρείᾳ Βυζαντινῶν Σπουδῶν. Τυπογραφεῖον «Ἑστία», Ἀθῆναι 1929.
[13] A. Andréadès, “Le Τhéâtre Anglais contemporain”, Le Flambeau, 8, Bruxelles 1925, σσ. 31-50.
[14] A. Andréadès, Les théâtres à Vienne. Préface de M. Henry Bidou, éd. R. Van Sulper, Bruxelles 1929, σελ. 122. (Βλ. και «Τὰ θέατρα τῆς Βιέννης», Νέα Ἑστία, 5, 1929, σσ. 207-211, 257-261).
