σύνδεση

Άντερς Λάσσεν: ήρωας ιλιαδικής βαναυσότητας

Άντερς Λάσσεν: ήρωας ιλιαδικής βαναυσότητας Ο Άντερς Λάσσεν στη Χελουάν, νότια του Καΐρου, στο σπίτι των Δανών Έλσι και Βαγκν Χόφφμανν, 29 Αυγούστου 1943.


 

[Τόμας Χάρντερ, Ο πόλεμος του Andy. 9 Απριλίου 1940 - 9 Απριλίου 1945. Η ιστορία του Δανού Anders Lassen, ήρωα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, μτφρ. Παναγιώτα Γούλα, πρόλογος: Ιωάννης Δ. Στεφανίδης, Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη 2020, σελ. 432]


Thomas Harder, Special Forces Hero. Anders Lassen, VC, MC**, Πρόλογος του στρατηγού σερ Mark Carleton-Smith. Μετάφραση από τα δανέζικα Tam McTurk. Pen and Sword Military, Γιόρκσαϊρ 2021, σελ. 416

 

Στην έξοχη βιογραφία του Δανού στρατιώτη Άντερς Λάσσεν, ο Τόμας Χάρντερ έχει φιλόδοξους στόχους: Να αφηγηθεί την προσωπική ιστορία του νεαρού που πέθανε το 1945 (ούτε 25 χρονών καλά καλά) και το κοινωνικό υπόβαθρό του στην προπολεμική Δανία, να διηγηθεί, συχνά με υπερβολική λεπτομέρεια, όσα είναι γνωστά για τις επιχειρήσεις που διεξήγαγε ο Λάσσεν και οι συμπολεμιστές του· να εξηγήσει το ευρύτερο πλαίσιο και τους λόγους πίσω από αυτές τις επιχειρήσεις – και επιπλέον να εξιστορήσει επιγραμματικά την εξέλιξη της Υπηρεσίας Ειδικών Επιχειρήσεων SOE και των «ειδικών επιχειρήσεων» στη βρετανική στρατηγική και τακτική.

Ο Άντερς Λάσσεν ήταν ένας νεαρός ναύτης σε ένα πλοίο έξω από τη Δανία την ημέρα που η Γερμανία κατέλαβε τη χώρα του στις 9 Απριλίου 1940. Υπηρέτησε στον βρετανικό στρατό, από το 1941 ως τον θάνατό του στο ιταλικό μέτωπο στις 9 Απριλίου 1945. Το 1943 και το 1944 ο Λάσσεν δραστηριοποιήθηκε σχεδόν αποκλειστικά στο Αιγαίο και στα Δωδεκάνησα, τα οποία βρίσκονταν υπό ιταλική κατοχή, και αμέσως μετά την Απελευθέρωση, τον Οκτώβριο του 1944, βρέθηκε στη Θεσσαλονίκη και εν συνεχεία στην Κρήτη, ταγματάρχης πλέον, επικεφαλής της Δύναμης Σεν [Senforce] (από το «Σεν» του ΛάσΣΕΝ). Το βιβλίο αποτελεί βιογραφία του Άντερς Λάσσεν αλλά και πολύτιμη συμβολή στην ιστορία της Ελλάδας κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Στις άφθονες σημειώσεις (598 τον αριθμό – κάποιες από τις οποίες αποτελούν μικρά δοκίμια), ο Χάρντερ παραθέτει τις πηγές του για κάθε κομμάτι της ιστορίας, ορισμένα εκ των οποίων βασίζονται σε αναμνήσεις ανθρώπων που γνώριζαν τον Λάσσεν στον πόλεμο, αλλά επέζησαν για να τις αφηγηθούν. Απ’ ό,τι φαίνεται, ο Λάσσεν έκανε μεγάλη εντύπωση στους άλλους: θαυμασμός, φόβος, συχνά και τα δύο. Ο Χάρντερ χρησιμοποιεί επιπλέον επίσημα έγγραφα, βρετανικά, γερμανικά και ιταλικά (για τον αγώνα στα Δωδεκάνησα στα τέλη του 1943 –ένα ρίσκο που κατέληξε σε σοβαρή βρετανική ήττα– όπου η ιταλική δράση, ή μάλλον απραξία, έπαιξε κρίσιμο ρόλο). Ο Χάρντερ συνήθως ξεκινά αναπαριστώντας κάθε ιστορία με δραματική λεπτομέρεια και στη συνέχεια αναρωτιέται πόσες πιθανότητες έχει να είναι αληθινή. Οι σημειώσεις συχνά παρουσιάζουν διάφορες εκδοχές των γεγονότων.

Η ιστορία του Άντερς Λάσσεν και των ανδραγαθημάτων του έχει ακουστεί πολλές φορές: Η πρώτη λεπτομερής αφήγηση της ζωής του δημοσιεύτηκε το 1949 (στα δανέζικα) από τη μητέρα του, η οποία ήταν χαρισματική συγγραφέας. Ταξίδεψε στην Ελλάδα, την Ιταλία και την Αγγλία αναζητώντας ανθρώπους που γνώριζαν τον γιο της. Κι άλλοι υπήρξαν πρόθυμοι να περιγράψουν τον Δανό ήρωα πολέμου που είχε αγωνιστεί «για τον σωστό σκοπό» και το είχε κάνει από τις αρχές του πολέμου, ενώ η επίσημη Δανία συνεργαζόταν με τους κατακτητές Γερμανούς. Σήμερα, τα μνημεία για τον Άντερς Λάσσεν κατέχουν περίβλεπτη θέση στη Δανία· για παράδειγμα υπάρχει μπρούντζινη προτομή του μπροστά από το Μουσείο Εθνικής Αντίστασης και στα κεντρικά γραφεία των Ειδικών Δυνάμεων.

Το βιβλίο του Τόμας Χάρντερ για τον Άντερς Λάσσεν εξηγεί και επικυρώνει τη φήμη του ως ήρωα πολέμου – και μιλά επίσης για το ανθρώπινο κόστος για τον ίδιο τον Λάσσεν και τους γύρω του. Ο Λάσσεν και πολλοί άλλοι καταδρομείς των «Ειδικών Δυνάμεων» –ο Λάσσεν ίσως περισσότερο από πολλούς από αυτούς– υπήρξαν βάναυσοι απέναντι στον εχθρό, αλλά συχνά και μεταξύ τους. Οι ίδιοι του οι άντρες φοβούνταν για τη σωματική τους ακεραιότητα πιο πολύ εκείνον παρά τον εχθρό. Όμως εμπιστεύονταν το ενστικτώδες ταλέντο του στον πόλεμο και αισθάνονταν ότι η παρουσία του αύξανε τις πιθανότητές τους να επιβιώσουν.

Οι συμπολεμιστές του χαίρονταν όταν τους βοηθούσε να αρπάξουν χρήματα – από τον εχθρό και από τις χρυσές λίρες που τους προμήθευε το αρχηγείο. Ο Τόμας Χάρντερ σχολιάζει το επίμονο ενδιαφέρον των καταδρομέων να ανατινάζουν όποιο χρηματοκιβώτιο βρισκόταν στο διάβα τους. Το σύντομο διάστημα που ο Λάσσεν ανέλαβε τον ρόλο (κάπως αόριστης) αρχής στη Θεσσαλονίκη ύστερα από την αποχώρηση των Γερμανών, η πόλη ήταν γεμάτη ανθρώπους που φοβούνταν μήπως οι κομμουνιστές κατασχέσουν τα χρήματα που κέρδισαν στη διάρκεια της Κατοχής. Ορισμένοι έδωσαν τα χρήματα στον Λάσσεν, ο οποίος υποσχέθηκε να τα φυλάξει – αλλά στη συνέχεια τα κράτησε, πιστεύοντας (όπως λέει ο Χάρντερ) ότι δεν θα ήταν εκεί για να έρθουν οι κάτοχοί τους να τα ζητήσουν.

Ο Τόμας Χάρντερ εξηγεί το θάρρος του Λάσσεν ως αδυναμία να αντιληφθεί τον κίνδυνο ή να νιώσει φόβο. Κάθε φορά που ο Λάσσεν οδηγούσε με το αυτοκίνητο σε απόκρημνο δρόμο (είτε ήταν κοντά ο εχθρός είτε όχι), οι συνεπιβάτες του τρόμαζαν. Η ικανότητά του να πυροβολεί γρήγορα και να σκοτώνει, σημαδεύοντας ενστικτωδώς (όπως είχε μάθει κυνηγώντας με τόξο και βέλη στο δάσος στη Δανία)[1] έγινε θρυλική. Ο Χάρντερ παραθέτει τα λεγόμενα συντρόφων του οι οποίοι πίστευαν, με αποδοκιμασία, πως του άρεσε υπερβολικά να σκοτώνει εχθρούς με το μαχαίρι του. Αυτό ενδεχομένως να εκπλήξει τον αναγνώστη, αφού το επίσημο εκπαιδευτικό υλικό της SOE (που επίσης παρατίθεται) συνιστούσε το μαχαίρι ως γρήγορο και αθόρυβο όπλο.

Στα μεσοδιαστήματα μεταξύ των μαχών και κατά τη διάρκεια των συχνών αδειών του, ο Άντερς Λάσσεν –όταν δεν νοσηλευόταν για διάφορες παθήσεις– ξημεροβραδιαζόταν σε μπαρ (από το Λονδίνο ως τη Βηρυτό) όπου έπινε πολύ και καβγάδιζε με άλλους θαμώνες. Αμέσως μετά την άφιξή του στη Μέση Ανατολή στις αρχές του 1943, θίχτηκε από μια κουβέντα του διοικητή του, του λόρδου Τζελικόου, και τον χτύπησε. Όμως ο Τζελικόου «δεν ήθελε να χάσει έναν καλό άνδρα» και επέστρεψαν στο στρατόπεδο με το ίδιο αυτοκίνητο.

sel24

Πρώτη αποστολή της Ειδικής Υπηρεσίας Σκαφών στη Μεσόγειο και το Αιγαίο, 1943-45. Όρθιοι από κάτω αριστερά: ο υπολοχαγός Κάζουλι που σκοτώθηκε στην επιδρομή στη Σαντορίνη το 1944 και πάνω δεξιά o Άντερς Λάσσεν και δύο οπλίτες που σκοτώθηκαν στην Λίμνη Κομάκιο, τον Απρίλιο του 1945. © IMPERIAL WAR MUSEUMS

Ωστόσο, η καταγωγή του Λάσσεν από τη δανέζικη «μικρή αριστοκρατία» παρείχε στην κοινωνική ζωή του ευκαιρίες που δεν ήταν προσβάσιμες σε άλλους σκληροτράχηλους στρατιώτες. Ήδη κατά τη διάρκεια της εκπαίδευσής του από την SOE στην Αγγλία το 1941, δέχτηκε πρόσκληση να επισκεφθεί τον Δανό πρέσβη, τον κόμη Ρεβεντλόου, ο οποίος γνώριζε τους γονείς του. Ο Λάσσεν έγραψε μια επιστολή τον Αύγουστο του 1943 στον Ρεβεντλόου και τη σύζυγό του, έμπλεος χαράς και σεβασμού, για να εκφράσει την ευαρέσκειά του που η δανέζικη κυβέρνηση τον Αύγουστο του 1943 εγκατέλειψε τη συνεργασία της με τους κατακτητές και παραιτήθηκε. Ο Λάσσεν θεώρησε ότι η κίνηση αυτή νομιμοποιούσε ακόμη περισσότερο τον «πατριωτικό αγώνα» του εναντίον των Γερμανών. Ο Τόμας Χάρντερ αναφέρει επίσης πως ο Λάσσεν φέρεται να καυχιόταν πως είχε αποπλανήσει τις δύο από τις τρεις υπηρέτριες του πρέσβη.

Οι σεξουαλικές ορέξεις του Λάσσεν αναφέρονται συχνά στο βιβλίο: Το 1941 είχε μια φαινομενικά σταθερή σχέση με μια γυναίκα στο Μπόρνμουθ που είχε χηρεύσει δύο φορές (και γι’ αυτό ο Λάσσεν την προσφωνούσε «η χήρα με το διάσημο»). Μια ανώνυμη νεαρή στον Πειραιά του δάνεισε ρούχα το 1944. Κατά τη διάρκεια της θητείας του στην Κρήτη τον χειμώνα του 1944/45, σημαντικές συναντήσεις γίνονταν κατά πάσα πιθανότητα σε οίκους ανοχής.

Στη Χελουάν, νότια του Καΐρου, ο Λάσσεν ήταν ευπρόσδεκτος στο σπίτι ενός ανδρόγυνου Δανών, της Έλσι και τον Βαγκν Χόφφμανν, που είχαν τσιμεντοποιία. Ίσως η καλύτερη φωτογραφία του Άντερς Λάσσεν (που αναπαράγεται στο εξώφυλλο του βιβλίου του Χάρντερ) είναι αυτή που τραβήχτηκε στον κήπο τους το 1943: το πορτρέτο ενός λαμπρού και περίπλοκου νέου. Η φωτογραφία τραβήχτηκε στις 29 Αυγούστου 1943.

Χάρη στο στρατιωτικό ταλέντο του και την ανδρεία του, ο Άντερς Λάσσεν έγινε αξιωματικός στον ταξικών αντιλήψεων βρετανικό στρατό. Ο Τόμας Χάρντερ γράφει (πειστικά) πως η βαριά δανέζικη προφορά του Λάσσεν καθιστούσε δύσκολη την «κατάταξή» του στο κοινωνικό σύστημα. Αναμφίβολα θα βοήθησε και το γεγονός ότι ο βρετανικός στρατός είχε πολύ χώρο για «κουρσάρους» που συνδύαζαν τον ζήλο για ανελέητη μάχη με περιφρόνηση (την οποία έδειχνε συχνά ο Λάσσεν) για τη συνήθη στρατιωτική πειθαρχία. Ήταν βοηθητικό αν ένας απείθαρχος πολεμιστής (όπως ο Ντέιβιντ Στέρλινγκ, που ίδρυσε τη Special Boat Service, την Ειδική Υπηρεσία Σκαφών) είχε οικογενειακές διασυνδέσεις, όπως να γειτονεύει στη Σκοτία με τον Λόρδο Όκινλεκ, τον Αρχηγό του Γενικού Επιτελείου. Ο Λάσσεν και πολλοί άλλοι που αγνοούσαν τους κανονισμούς και την ευπρέπεια του στρατού συνήθως τη γλίτωναν. Τη μία φορά που ο Λάσσεν αναγκάστηκε να δείξει σε κάποιον ανώτερό του ότι πήρε στα σοβαρά την επίπληξη, το έκανε σπάζοντας τα δόντια ενός από τους άντρες του. Δεν έγινε καμία καταγγελία εναντίον του.

Η τεχνική του Τόμας Χάρντερ είναι να χρησιμοποιεί όλες τις λεπτομέρειες που μπορεί να αντλήσει από τις πηγές για δώσει στην ιστορία του όσο περισσότερη γλαφυρότητα και ρεαλισμό γίνεται. Τα παραδείγματα αφθονούν· ορίστε ένα: Κατά τη διάρκεια της επιχείρησης στην κατεχόμενη Κρήτη τον Ιούλιο του 1943 με σκοπό την ανατίναξη γερμανικών αεροσκαφών, ένας εξυπηρετικός ντόπιος Έλληνας έφερε λίγο φαγητό στη σπηλιά όπου κρύβονται ο Λάσσεν και οι σύντροφοί του: «Ο χωροφύλακας του χωριού Μανώλης Μουρτζάκης έφερε μια κανάτα νερό και δεκατέσσερα αυγά». Δεκατέσσερα! Κανένα πλοίο και καμία στρατιωτική εξάρτυση δεν αναφέρεται χωρίς να συνοδεύεται από σειριακό αριθμό και άλλες διαθέσιμες λεπτομέρειες. Η μέθοδος λειτουργεί, αναμφισβήτητα, όμως κάπου κάπου ο αναγνώστης αναρωτιέται αν χρειάζεται πραγματικά να ξέρει τα πάντα.

Ο εθισμός του Χάρντερ στη λεπτομέρεια αποδεικνύεται ίσως πιο γόνιμος στις αδιάκοπες προσπάθειές του να περιγράψει το πολιτικό και στρατιωτικό πλαίσιο των διαφόρων επιθέσεων στις οποίες συμμετείχε ο Άντερς Λάσσεν από το 1942 έως τον θάνατό του τον Απρίλιο του 1945. Η πρώτη επιχείρηση πραγματοποιήθηκε στην ισπανική αποικία ανοιχτά της Δυτικής Αφρικής, τη νήσο Φερνάντο Πο, τον Ιανουάριο του 1942. Ο Λάσσεν συμμετείχε σε μια μικρή ομάδα που κατέλαβε ένα ιταλικό επιβατηγό πλοίο, το Duchessa d’Aosta, κάτω από τη μύτη Γερμανών και Ιταλών στρατιωτικών, οι οποίοι παρασύρθηκαν σε ένα πάρτι στη στεριά όπου έρεε βολικά το αλκοόλ. Η απελπιστική στρατιωτική κατάσταση της Βρετανίας –και της SOE ως οργανισμού– εκείνη την εποχή αποτυπώνεται ανάγλυφα στο γεγονός ότι η κατάληψη αυτού του μικρού πλοίου της γραμμής θεωρήθηκε σημαντική επιτυχία (μια εποχή που ο Ρόμμελ προήλαυνε προς την Αίγυπτο και τα θωρηκτά Prince of Wales και Repulse είχαν βυθιστεί από τους Ιάπωνες, κ.λπ., κ.λπ.).

Αυτή η επιτυχία στη Δυτική Αφρική οδήγησε σε ένα σύντομο διάστημα που ο Λάσσεν ανέλαβε το καθήκον να εκπαιδεύσει τους ντόπιους να πολεμούν, όμως το έργο του διακόπηκε αμέσως πριν βρει χρόνο να διαπραγματευτεί την αγορά μιας συζύγου από έναν φύλαρχο. Ο ίδιος ο Λάσσεν έγραψε: «Ο πατέρας αρχικά ζητούσε την εξωφρενική τιμή των 15 λιρών κι εγώ ήμουν διατεθειμένος να δώσω μόνο δέκα».

Αφού επέστρεψε στην Αγγλία, συμμετείχε σε μερικές καταδρομές στα υπό γερμανική κατοχή Νησιά της Μάγχης κοντά στις γαλλικές ακτές. Ήταν επικίνδυνες και στοίχησαν ακριβά (και στους καταδρομείς), όμως για τους σκοπούς αυτής της κριτικής, καλύτερα να προχωρήσουμε στα κεφάλαια που αφορούν την Ελλάδα.

sel25

Πορτρέτα του Άντερς Φρέντερικ Βίκτορ Λάσσεν ο οποίος τιμήθηκε με το μετάλλιο ανδρείας του Σταυρού της Βικτωρίας. Έπεσε κατά την ειδική ναυτική αποστολή στη Λίμνη Κομάκιο, 9 Απριλίου 1945.© IMPERIAL WAR MUSEUMS

Ο Λάσσεν πρωτοήρθε στη Μέση Ανατολή επειδή τον επέλεξε ο Ντέιβιντ Στέρλινγκ να συμμετέχει στην Special Boat Service (SBS – Ειδική Υπηρεσία Σκαφών). Στις 8 Φεβρουαρίου 1943 πέταξε από την Αγγλία στην Αίγυπτο με ένα βομβαρδιστικό B-24 και εντάχθηκε στη νέα μονάδα του, την SBS, που ήταν μέρος της «1. SAS» (Special Air Service – Ειδική Αεροπορική Υπηρεσία) – μια μονάδα που περιλάμβανε επίσης μέλη των δυνάμεων της Ελεύθερης Γαλλίας και του Ιερού Λόχου υπό τον συνταγματάρχη Τσιγάντε. Στη μονάδα (όπως σημειώνει ο Χάρντερ) επικρατούσε χάος επειδή ο Στέρλινγκ, ο ιδρυτής και διοικητής της, είχε μόλις εξαφανιστεί κατά τη διάρκεια μιας επίθεσης στην έρημο της Λιβύης. Επίσης αναφέρει ότι ο «Ιερός Λόχος» πήρε το όνομά του από μια επίλεκτη μονάδα της Θήβας που νίκησε τους Σπαρτιάτες το 330 π.Χ. Οι Βρετανοί συμπολεμιστές τους καμιά φορά τους αποκαλούσαν «Ιερούς Έλληνες».

Στην εκπαίδευση στο νέο στρατόπεδο νότια της Χάιφας ο Λάσσεν διακρίθηκε για τη σωματική αντοχή του και την αδίστακτη επινοητικότητά του: έχοντας αργήσει σε μια εκπαιδευτική εξόρμηση στη γαλλοκρατούμενη Συρία, έκλεψε ένα γαλλικό καμιόνι, πέταξε τον Σενεγαλέζο οδηγό σε ένα χαντάκι και επέστρεψε εγκαίρως στο στρατόπεδο. Όμως ο διοικητής του, ο Τζελικόου, δυσκολεύτηκε πολύ να κατευνάσει τους Γάλλους.

Στις 23 Ιουνίου 1943, ο Άντερς Λάσσεν έφτασε στην Κρήτη με μια ομάδα στρατιωτών της SBS για να σαμποτάρουν γερμανικά αεροσκάφη εγκατεστημένα σε δύο γερμανικά αεροδρόμια. Οι επιτιθέμενοι δεν είχαν ενημερωθεί, όμως αυτή η επιχείρηση εντασσόταν σε ένα τεράστιο σχέδιο παραπλάνησης με σκοπό να κάνει τους Γερμανούς να πιστέψουν ότι ο στόχος της συμμαχικής εισβολής ήταν η Ελλάδα και όχι η Σικελία. Το ίδιο σχέδιο ήταν πίσω και από την Επιχείρηση «Κιμάς» (Ο άνθρωπος που δεν υπήρξε ποτέ) και ήταν επίσης ο λόγος που η Συμμαχική Στρατιωτική Αποστολή στην Ελλάδα, υπό τους Μάγιερς και Γούντχαουζ, διατάχθηκε να εντείνει τις δολιοφθορές σε όλη την Ελλάδα εκείνη την περίοδο.

Όσον αφορά την καταστροφή των γερμανικών αεροσκαφών, η επιδρομή στην Κρήτη δεν υπήρξε ιδιαίτερα επιτυχημένη, εντούτοις προκάλεσε αναστάτωση στο νησί και πάρα πολλοί Κρητικοί σκοτώθηκαν σε αντίποινα από τον γερμανικό στρατό. Ο Λάσσεν και οι συμπολεμιστές του δραπέτευσαν από την κρυψώνα τους στα νότια παράλια με δύο Γερμανούς αιχμαλώτους (τους οποίους υπό άλλες συνθήκες θα είχαν σκοτώσει), όταν μια βενζινάκατος έφτασε τελευταία στιγμή και τους μετέφερε στην Αίγυπτο, όπου σύντομα απόλαυσαν ένα μεγάλο πρωινό με καλεσμένους τους Γερμανούς αιχμαλώτους.

Το φθινόπωρο του 1943 κυριάρχησαν οι μπερδεμένες εχθροπραξίες στα Δωδεκάνησα, και ο Άντερς Λάσσεν με την SBS συμμετείχαν σε πολλές από αυτές τις επιχειρήσεις που κατέληξαν σε μεγάλη βρετανική ήττα. Οι μάχες αυτές περιγράφονται λεπτομερώς από τους Σμιθ και Γουόκερ στο βιβλίο του 1974 War in the Aegean (ένα βιβλίο που λείπει από την εκτενή βιβλιογραφία του Χάρντερ, μολονότι οι μάχες του Λάσσεν στη Σύμη φιγουράρουν στη σελίδα 151).

Η επιχείρηση ξεκίνησε τον Σεπτέμβριο – αν και οι Αμερικανοί ήταν αντίθετοι γιατί τη θεωρούσαν ανεπιθύμητο περισπασμό από το κύριο μέτωπο στην Ιταλία. Όμως ο πειρασμός παραήταν μεγάλος (όπως εξηγεί καλά ο Χάρντερ). Αν οι Βρετανοί είχαν καταφέρει να κερδίσουν την υποστήριξη του κύριου σώματος των ιταλικών στρατευμάτων, είχαν κερδίσει τον έλεγχο των νησιών και είχαν εγκαταστήσει βάσεις της RAF, η ανταμοιβή θα ήταν μεγάλη: Ίσως να είχε βάλει τους Τούρκους στον πόλεμο με το πλευρό των Συμμάχων – και η απελευθέρωση της Ελλάδας και το τέλος του πολέμου στα Βαλκάνια κατά πάσα πιθανότητα θα συμφωνούσαν περισσότερο με τους βρετανικούς σκοπούς. Όμως το βρετανικό ρίσκο δεν απέδωσε για δύο βασικούς λόγους: Οι Γερμανοί έδρασαν πιο γρήγορα και είχαν περισσότερη τύχη από το αναμενόμενο – και ο Ιταλός Ναύαρχος στη Ρόδο δίστασε και δεν είχε ούτε θάρρος ούτε τύχη.

Ο Χάρντερ περιγράφει τις μάχες στη Λέρο και την Κω και άλλα νησιά –όχι μόνο τον ρόλο του Λάσσεν– με καθηλωτικές λεπτομέρειες. Στη διάρκεια της επίθεσης των Γερμανών αλεξιπτωτιστών στη Λέρο, οι Βρετανοί αμυνόμενοι πυροβόλησαν και σκότωσαν πολλούς Γερμανούς ενώ αιωρούνταν ακόμη με τα αλεξίπτωτα. Ο Χάρντερ είναι ως συνήθως ακριβής: 280 Γερμανοί σκοτώθηκαν ή τραυματίστηκαν πριν προσγειωθούν. Οι Γερμανοί κέρδισαν εκείνη τη μάχη ούτως ή άλλως. Το ηθικό των Βρετανών (όπως λέει διακριτικά ο Χάρντερ) δεν βοηθήθηκε όταν ο Βρετανός διοικητής μετακίνησε το στρατηγείο του από τη Λέρο στη Σάμο μόλις οι πληροφορίες σημάτων προέβλεψαν τη γερμανική επίθεση. Όμως, οι μάχες ήταν άγριες στη Λέρο, την Κω και αλλού. Στη μάχη στη Σύμη «ο Λάσσεν για τη δράση του κέρδισε τον τρίτο Στρατιωτικό Σταυρό της καριέρας του». Στο τέλος, οι γερμανικές θαλάσσιες επιθέσεις και η Luftwaffe που δρούσε ουσιαστικά ανενόχλητη έδιωξαν όλα τα βρετανικά στρατεύματα και εδραίωσαν την ουδετερότητα των Τούρκων. Οι βαριές βρετανικές απώλειες δεν είχαν κανένα όφελος.

Μήπως (ενδεχομένως να ρωτήσει κανείς) ο αληθινός λόγος της βρετανικής απόπειρας κατάληψης των Δωδεκανήσων ήταν άλλο ένα σχέδιο παραπλάνησης; Απρόσμενα, φαίνεται να ισχύει το αντίθετο: Η «Μάχη του Αιγαίου» (στην οποία ο Χάρντερ αφιερώνει δύο ολόκληρα κεφάλαια) στην πραγματικότητα κατέστρεψε κάποια σχέδια παραπλάνησης που είχαν καταστρωθεί με μεγάλη επιμέλεια, φανερώνοντας ότι οι βρετανικές δυνάμεις στη Μέση Ανατολή ήταν πολύ πιο ισχνές απ’ όσο τις παρουσίαζαν.

Την άνοιξη του 1944, ο Λάσσεν, η SBS και άλλες Ειδικές Δυνάμεις ξανάρχισαν να κάνουν τυχαίες επιθέσεις σε όλο το Αιγαίο. Ο Χάρντερ γράφει: «Οι επιδρομές στην Ανατολική Μεσόγειο ήταν σχεδιασμένες να αποσπάσουν την προσοχή των Γερμανών από την Επιχείρηση Overlord, την απόβαση στη Νορμανδία… Για μία ακόμη φορά, αυτοί που τις διεξήγαγαν είχαν πλήρη άγνοια». Σήμερα γνωρίζουμε ότι όλα αυτά ήταν κομμάτι της επιχείρησης Zeppelin, το κωδικό όνομα του μεσογειακού σκέλους της επιχείρησης Bodyguard, του συνολικού σχεδίου παραπλάνησης για να προστατευτεί το σχέδιο της εισβολής.

Η επιδρομή στη Σαντορίνη ξεκίνησε στις 19 Απριλίου 1944. «Αποστολή του Λάσσεν ήταν να καταστρέψει […] πλοία που έπλεαν για τους Γερμανούς, να καταστρέψει εξοπλισμό επικοινωνίας του εχθρού, να εξουδετερώσει στρατιώτες στη Σαντορίνη και να επιτεθεί σε οποιουσδήποτε άλλους στόχους εντόπιζε» σύμφωνα με την «Οδηγία νο 13 – Θήρα» της SBS, την οποία παραθέτει ο Χάρντερ στη σημείωση 429. Όπως αφηγείται με εξαντλητική λεπτομέρεια αφιερώνοντας πολλές σελίδες, η επιδρομή υπήρξε αιματηρή και για τις δύο πλευρές. Ο Λάσσεν έγραψε στην αναφορά του: «Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το γάζωμα στρατώνων τη νύχτα απαιτεί μεγάλη ικανότητα και εμπειρία, τέτοια που μόνο οι παλαιότεροι στην SBS διαθέτουν». Στη Σαντορίνη ο Λάσσεν γνώρισε έναν Αμερικανό αξιωματικό, τον Τζέφρυ Κερκ, ο οποίος έγραψε πολύ μετέπειτα (το 1997) στα απομνημονεύματά του πως ο Λάσσεν ήταν «από τους ανθρώπους εκείνους που είναι εντελώς ατρόμητοι και ταυτόχρονα, κατά καιρούς, εντελώς ανηλεείς, δυνητικά μπερσέρκερ[2] (berserker). Μια αληθινά ηρωική μορφή με την ιλιαδική έννοια». (Ο Κερκ ήταν κλασικιστής.)

Ο Χάρντερ αμφισβητεί κάποια σημεία της αφήγησης του Κερκ σε μια από τις «σημειώσεις δοκίμια» (437).

Το καλοκαίρι του 1944, διαφαινόταν πια το τέλος της γερμανικής κατοχής. Ύστερα από σύντομη θητεία στην Αδριατική, ο Λάσσεν επέστρεψε στο Αιγαίο στα μέσα Σεπτεμβρίου και συμμετείχε στην επιστροφή των Βρετανών στην Αθήνα, όπου διέμεινε κάποιες μέρες στη «Μεγάλη Βρετανία». Όμως, κατόπιν, ο Λάσσεν και η ομάδα του, η μοίρα Μ, που αποτελούσε τον πυρήνα της «Scrumforce», μιας αναγνωριστικής μονάδας υπό τη διοίκηση του Λάσσεν, στάλθηκαν βόρεια, προς τη Θεσσαλονίκη.

Νωρίς το πρωί της Δευτέρας 30 Οκτωβρίου, ο Λάσσεν οδήγησε τη Scrumforce μέσα στη Θεσσαλονίκη. Εδώ ο Χάρντερ παραθέτει τα λόγια ενός αυτόπτη μάρτυρα, του καθηγητή Ιωάννη Ο. Ιατρίδη, που ζούσε με τους γονείς του σε έναν κάθετο της λεωφόρου Βασιλίσσης Όλγας: «Για μερικές στιγμές παρακολουθήσαμε ένα τζιπ να περνάει, με επιβαίνοντες τέσσερις ή πέντε (;) άντρες με χακί βρετανικές στολές. […] Μήπως ήταν το τζιπ του Λάσσεν; Ποιος ξέρει!»

Ο Χάρντερ ορθώς λέει μόνο ότι ο νεαρός Ιατρίδης «ίσως» είδε τον Λάσσεν και το τζιπ του, αλλά εφόσον μπορεί κάλλιστα να ήταν το μοναδικό τζιπ στη βόρεια Ελλάδα, πιστεύω ότι οι πιθανότητες είναι πολύ μεγάλες.

sel26

Ο ταγματάρχης Άντυ Λάσσεν (κοιτάζοντας την κάμερα) σε συζήτηση με κάποιον αξιωματικό λίγες ημέρες πριν από τον θάνατό του.© IMPERIAL WAR MUSEUMS

Όπως είπα στην αρχή αυτής της κριτικής, η αφήγηση του Τόμας Χάρντερ για τον Άντερς Λάσσεν αποτελεί επίσης μια συμβολή στην ιστορία της βρετανικής εμπλοκής στην Ελλάδα κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τα κεφάλαια στο τέλος του βιβλίου που αφορούν την απελευθέρωση της Ελλάδας, την περίοδο που ο Λάσσεν βρέθηκε στη Θεσσαλονίκη, την Αθήνα και τελικά την Κρήτη ως διοικητής της Δύναμης Σεν. Εδώ ο Λάσσεν ενεπλάκη άμεσα στη σύγκρουση ανάμεσα στους κομμουνιστές και τους αντιπάλους τους, και πριν και μετά τα Δεκεμβριανά. Όμως έφυγε από την Αθήνα αμέσως πριν ξεκινήσουν οι μάχες, και ο ρόλος του τόσο στη Θεσσαλονίκη όσο και στην Κρήτη ήταν να βοηθήσει να αποφευχθεί η ανοιχτή σύγκρουση. Ο Χάρντερ δεν υπονοεί ότι ο ρόλος του Λάσσεν ή οι απόψεις του διέφεραν από εκείνες των άλλων Βρετανών στρατιωτικών.

Η μάχη στη βόρεια Ιταλία, στη λίμνη Κομάκιο, όπου σκοτώθηκε ο Λάσσεν στις 9 Απριλίου 1945, σε μια μικρή αψιμαχία, σε μια περίοδο που η γερμανική ήττα αποτελούσε βεβαιότητα, έλαβε χώρα ακριβώς πέντε χρόνια μετά την κατοχή της Δανίας. Ο Άντερς Λάσσεν φέρθηκε με απερίσκεπτη γενναιότητα, αλλά όχι διαφορετικά από πολλές άλλες μάχες. Ο Τόμας Χάρντερ εξηγεί λεπτομερώς πώς και γιατί απονεμήθηκε στον Λάσσεν μετά θάνατον ο Σταυρός της Βικτωρίας. Οπωσδήποτε τον κέρδισε επάξια – μα δεν θα είχε συμβεί αν δεν υπήρχαν οι φίλοι με επιρροή που το επιδίωξαν.

Ο Άντερς Λάσσεν είχε έναν νεότερο αδελφό, τον Φραντς Λάσσεν, που κατατάχτηκε στη SOE και έπεσε με αλεξίπτωτο στη Δανία, όπου συνεργάστηκε με τη δανέζικη αντίσταση ως τη σύλληψη και τον βασανισμό του από την Γκεστάπο. Έζησε ως το 1997, και η ιστορία του υπάρχει σε μια από τις «σημειώσεις-δοκίμια» του Χάρντερ με τον αριθμό 236.

Το βιβλίο έχει καλή εικονογράφηση με πολλές καλές φωτογραφίες.

Καλό είναι να διστάζει κανείς να αποκαλέσει οποιοδήποτε βιβλίο «οριστική» μελέτη οποιουδήποτε ατόμου ή θέματος. Ωστόσο, εκτός αν παρουσιαστούν νέα στοιχεία, είναι δύσκολο να φανταστούμε ότι θα μπορούσε να γραφτεί μια πληρέστερη, δίκαιη και πειστική μελέτη για τον Άντερς Λάσσεν.


Σημ. του καθηγητή Lars Baerentzen: Οφείλω να δηλώσω ένα προσωπικό ενδιαφέρον: Ο Τόμας Χάρντερ ζήτησε από τον υποφαινόμενο το 2017 να τον βοηθήσει στην αναθεώρηση των ελληνικών πλευρών της αρχικής δανέζικης εκδοχής του βιβλίου του για τον Άντερς Λάσσεν.


Μετάφραση: Νίνα Μπούρη

 


 

 

 

[1] Το καλοκαίρι του 1941, ο Άντερς Λάσσεν έστειλε επιστολή στο Βρετανικό Υπουργείο Πολέμου προτείνοντας τη χρήση τόξου ως χρήσιμου όπλου στον πόλεμο. Το κείμενο αναπαράγεται με τα λειτουργικά, αν και όχι εντελώς σωστά, αγγλικά του. Το Υπουργείο Πολέμου απάντησε (περιέργως) ότι η χρήση του όπλου αυτού θα ήταν «απάνθρωπη».

[2] Berserk σημαίνει: 1. άτρωτος πολεμιστής σε αμόκ στην σκανδιναβική μυθολογία, 2. μαινόμενος, βάνδαλος. (Σ.τ.Μ.)