Μνημονεύετε Ἐμμανουὴλ Ροΐδη!

Πολλὲς φορὲς ἔνιωσα τὴν ἀνάγκη νὰ τὸ γράψω. Αὐτὴ τὴ φορὰ ὅμως εἶναι γιὰ νὰ ψέξω τὴ δική μου ὀλιγωρία. Εἶχα διαβάσει στὸ παρελθὸν τὸ κείμενο ποὺ ἔγραψε μὲ ἀφορμὴ τοὺς Ὀλυμπιακοὺς Ἀγῶνες τοῦ 1896 ὁ Ἐμμανουὴλ Ροΐδης καὶ δημοσιεύθηκε στὸ πανηγυρικὸ τεῦχος ποὺ τύπωσε τότε ἡ Ἀκρόπολις τοῦ Βλάση Γαβριηλίδη. Εἶχα μάλιστα δανειστεῖ κάποια ὡραῖα παραθέματα γιὰ τὶς δικές μου χρεῖες. Ποτὲ ὅμως δὲν τὸ διάβασα καὶ δὲν τὸ ἀξιολόγησα συνολικά. Ἴσως καὶ νὰ ἔφταιγε ὁ τίτλος (ποὺ εἶναι πράγματι παραπλανητικός): «Ἀκαδημία χωρὶς ἀκαδημαϊκούς». Ἐνῶ πρόκειται γιὰ καταπέλτη ἐναντίον τῆς ἑλληνικῆς κοινωνίας. Σὲ πολλοὺς ἀνθρώπους τῆς τότε ἐποχῆς μπορεῖ καὶ νὰ φάνταζε σὰν ἀνθελληνικὸ μανιφέστο ἤ, στὴν καλύτερη περίπτωση, σὰν ἑλληνικῆς κοπῆς ἐπιστημονικὴ φαντασία. Μὲ τοῦτα καί μὲ κεῖνα, θεωρῶ ὅτι ἡ ἀριστουργηματικὴ ἐπίνευση τοῦ ἑξηντάχρονου Ροΐδη ἀγνοήθηκε καὶ ὑποτιμήθηκε γι’ αὐτὸ ποὺ πράγματι εἶναι: ἐπιμελημένη ἀγανάκτηση γιὰ τὴν ἑλληνικὴ κοινωνία τοῦ φθίνοντος (Δημαριστὶ) 19ου αἰῶνα. Πιστεύω πὼς πρέπει νὰ ξαναδιαβαστεῖ προσεκτικὰ σήμερα καὶ νὰ συσχετιστεῖ μὲ ὅσα ζοῦμε στὸν δικό μας αἰῶνα. Δὲν εἶναι ἁπλῶς ἕνα ἐπίκαιρο κείμενο. Εἶναι μιὰ παρακαταθήκη ποὺ μᾶς ξεπερνᾶ. Καὶ δείχνει πόσο ἀργήσαμε ἀλλὰ καὶ πόσο παραμένουμε οἱ ἴδιοι. Ὁ Ροΐδης δὲν εἶχε ἁπλῶς προβλέψει πῶς θὰ εἴμαστε. Ἦταν βέβαιος ὅτι δὲν πρόκειται νὰ διορθωθοῦμε ποτέ. Εἶναι ἡ διαμαρτυρία ἑνὸς ἀπελπισμένου. Γι’ αὐτὸ οὔτε ἀρέσει οὔτε συμφέρει σὲ ὅσους διακινοῦν τὴν Ἑλλάδα τῆς στρουθοκαμήλου. Ἀκόμη λιγότερο σὲ μιὰ ἀγορὰ λόγου ποὺ βουλιάζει στὶς μικροπολιτικὲς τῆς ἀνταλλαγῆς καὶ τῆς ἀμοιβῆς. Ὁ Ροΐδης ἀκόμη ἐνοχλεῖ, ἂν δὲν ἐξοργίζει, γιατί, σὰν τὴν σωκρατικὴ ἀλογόμυγα, ἐξακολουθεῖ νὰ τσιμπᾶ τοὺς ἐλέφαντες τῆς ἑλληνικῆς παρακμῆς ποὺ παριστάνουν τὰ ἀθῶα προβατάκια. Τὰ ἔχει ἐντοπίσει ὅλα: τὴν πολιτικὴ κατάντια, τὴ γενικευμένη διαφθορά, τὴν ἅλωση τῆς φύσης, τὴ μανία τοῦ Ἕλληνα μὲ τὴν οἰκοδομητικήν, τὴν ἐξαχρείωση τῶν πάντων. Ἀξίζει νὰ τὸν διαβάσει κανεὶς ξανὰ ὄχι γιὰ νὰ ἐπιβεβαιωθεῖ, ἀλλὰ γιὰ νὰ παρακινηθεῖ νὰ τὸν μιμηθεῖ τουλάχιστον στὴν παρρησία τῆς γνώμης. Καὶ αὐτὸ σὲ μιὰ ἐποχὴ ποὺ ἡ αὐτολογοκρισία ἔχει γίνει κανόνας καὶ ἡ ἔκφραση γνώμης ἔχει γίνει ποινικὸ ἀδίκημα στὴν Ἑλλάδα ποὺ ἀκόμη φαντασιώνεται τὴν ἔνδοξη ἀθηναϊκὴ δημοκρατία. Ξεχάστηκα μὲ τὸ κύριο θέμα καὶ ἀπόμεινε ἡ Ἀκαδημία. Τὰ ἴδια ἰσχύουν καὶ στὴν περίπτωσή της. Ὁ Ροΐδης, δυσπιστώντας, ἀναφέρεται σὲ «κατώτατον ὅρον ἀπαιτητέων προσόντων» γιὰ νὰ γίνει κανεὶς ἀκαδημαϊκὸς καὶ σὲ τρόπο «ἀσφαλίζοντος τὴν προτίμησιν τῶν σχετικῶς καλλιτέρων». Δὲν ἔχει ὅμως αὐταπάτες, γνωρίζει ὅτι «οὐδὲν ἄλλο θὰ ἦτο ὁ συνοικισμὸς τοῦ ἀκαδημαϊκοῦ οἰκοδομήματος παρὰ προσθήκη δύο ἢ τριῶν δωδεκάδων ῥουσφετίων εἰς ὅσα διαθέτει ἡ κυβέρνησις πρὸς ἀμοιβὴν τῶν ἐγκαθέτων καὶ μεταβολὴ τοῦ ἀνωτάτου ἀσύλου τῶν γραμμάτων εἰς ἄσυλον ἀγραμμάτων», γι’ αὐτὸ καὶ παραθέτει τὸν Στέφανο Κουμανούδη ὁ ὁποῖος «ἐκάλυψεν ἐξ αἰσχύνης τὸ πρόσωπόν του πρὸ τοῦ μαρμαίροντος Σιναίου μεγάρου». Ἐσεῖς τώρα μπορεῖτε νὰ κάνετε τὶς ἀναγκαῖες προσαρμογὲς γιὰ νὰ διαπιστώσετε πόσο ἄλλαξαν τὰ πράγματα ἀπὸ τὸ 1896, καὶ ἀφοῦ στὸ ἐνδιάμεσο ἀποκτήσαμε πάμπολλους ἀκαδημαϊκούς. Ὁ Ροΐδης ἴσως θὰ ἔλεγε ὅτι ἀκαδημαϊκοὺς ἔχουμε, ἀλλὰ δὲν εἶναι βέβαιο ὅτι ἔχουμε μιὰ πραγματικὴ Ἀκαδημία, πέραν τοῦ «μαρμαίροντος μεγάρου» ποὺ ὅλοι βλέπουν στὴν Πανεπιστημίου ἀλλὰ κανεὶς δὲν ξέρει τί ἀκριβῶς εἶναι καὶ τί προσφέρει. Εἶχε πάντως μιλήσει ἀκόμη καὶ διὰ τὸν χωρισμὸν τῆς φιλολογίας ἀπὸ τὰς φυσικὰς καὶ μαθηματικὰς επιστήμας. Ἀξίζει λοιπὸν καὶ νὰ διαβάζουμε καὶ νὰ μνημονεύουμε Ροΐδη παρὰ τὴν θλίψη ποὺ μπορεῖ νὰ νιώθουμε, μὲ τὴ διαπίστωση ὅτι ἕνας μεγάλος Ἕλληνας τοῦ 19ου αἰῶνα ἐξακολουθεῖ νὰ μὴν ἔχει καμιὰ ἀπήχηση στους Ἕλληνες τοῦ 21ου αἰῶνα. Ἀκολουθεῖ ἡ ἀναδημοσίευση τοῦ «Ἀκαδημία χωρὶς ἀκαδημαϊκούς», ὄχι ἀπὸ τὰ λεγόμενα Ἅπαντά του (Ε΄, 194-202) στὰ ὁποῖα ἐντοπίσαμε δεκάδες λάθη (καὶ) στὸ ἐν λόγῳ κείμενο, ἀλλὰ ἀπὸ τὴν πρωτότυπη ἔκδοση: Ἡ Ἑλλὰς κατὰ τοὺς Ὀλυμπιακοὺς Ἀγῶνας τοῦ 1896. Πανελλήνιον Εἰκονογραφημένον Λεύκωμα, Καταστήματα «Ἀκροπόλεως» Β. Γαβριηλίδου, 214-217.

Μνημονεύετε Ἐμμανουὴλ Ροΐδη!

Σύνδεση