Την 14η Ιανουαρίου 2019 κάποιος πολιτικός μηχανικός έδωσε διάλεξη για την καταγωγή της ελληνικής γλώσσας και του ελληνικού αλφαβήτου. Ο ερασιτέχνης γλωσσολόγος συμπέρανε ότι το αρχαίο ελληνικό αλφάβητο δεν προέρχεται από το φοινικικό, αλλά αποτελεί αυτόχθον δημιούργημα και προϋπήρχε του Τρωικού Πολέμου, και ότι οι γλωσσολογικές έρευνες που τοποθετούν την ελληνική γλώσσα στην οικογένεια των ινδοευρωπαϊκών γλωσσών είναι αμφισβητήσιμες. Χρειάζεται σχολιασμό η επίδειξη ημιμάθειας από έναν πολιτικό μηχανικό, όταν το διαδίκτυο βρίθει από περισπούδαστες διατριβές ακαλλιέργητων ελληναράδων; Ναι, χρειάζεται, όταν ομιλητής είναι ο Πρόεδρος της Ακαδημίας Αθηνών, η ομιλία του γίνεται σε πανηγυρική συνεδρία της και το πόνημά του δημοσιεύεται στο επίσημο όργανο του ανώτατου πνευματικού ιδρύματος της χώρας. Δράστης ήταν ο κ. Αντώνης Κουνάδης.

Ενώ η ομιλία του ενθουσίασε γλωσσαμύντορες και ερασιτέχνες γλωσσολόγους, αναρτήσεις στο διαδίκτυο και δημοσιεύσεις την αντέκρουσαν. Τακτικά μέλη της Ακαδημίας, καθ᾿ ύλην αρμόδια για την αξιολόγηση της ομιλίας (Ν. Κονομής, Θ. Παπαγγελής, Β. Πετράκος, Α. Ρεγκάκος, Μ. Τιβέριος και Μ. Χατζόπουλος), επεσήμαναν την άγνοια του κ. Κουνάδη για τα σύγχρονα πορίσματα της γλωσσολογίας, των ομηρικών σπουδών, της αρχαιολογίας και της επιγραφικής. Παρ’ όλα αυτά η ομιλία δημοσιεύθηκε στα Πρακτικά της Ακαδημίας και οι αντιδράσεις συνεχίστηκαν, πρόσφατα μετά από το άρθρο του Χ. Ε. Μαραβέλια (Athens Review of Books, Σεπτέμβριος 2021). Λίγα θα μπορούσα να προσθέσω στις ανασκευές των επιχειρημάτων του κ. Κουνάδη. Αισθάνομαι όμως την υποχρέωση και ως Αντεπιστέλλον Μέλος της Ακαδημίας Αθηνών και ως ιστορικός να τοποθετηθώ δημόσια, όπως έκανε ο ακαδημαϊκός κ. Ν. Κονομής με επιστολή στην εφημερίδα Παρόν (24.2.2019), επειδή η ομιλία του κ. Κουνάδη αποτελεί επίθεση στην ίδια την έννοια της επιστήμης και έμπρακτη περιφρόνηση των αρχαιογνωστικών επιστημών.

Το κείμενο του κ. Κουνάδη είναι μνημείο αντιφάσεων, αυθαίρετων συμπερασμάτων και συνειδητής παραποίησης πηγών. Δίνω λίγα παραδείγματα. Ισχυρίζεται ότι γράμματα του ελληνικού αλφαβήτου αναγνωρίζονται σε ευρήματα που χρονολογούνται στην 6η χιλιετία και στον δίσκο της Φαιστού (κείμενο του 18ου αι. π.Χ. σε άγνωστη γλώσσα). Δηλαδή, αν και οι Έλληνες είχαν γνώση του αλφαβήτου το 1700 π.Χ. και νωρίτερα, προτίμησαν να χρησιμοποιούν επί αιώνες την ακατάλληλη για τη γλώσσα τους συλλαβική γραμμική γραφή Β΄ και περίμεναν μια χιλιετία μέχρι να χρησιμοποιήσουν το αλφάβητο. Ήταν οι αρχαίοι Έλληνες θύματα κρίσης συλλογικής παραφροσύνης, ή ο κ. Κουνάδης έχει πάρει διαζύγιο από τη λογική;

Επικαλείται για την καταγωγή της ελληνικής γλώσσας γενετικό υλικό, αγνοώντας τη μεθοδολογική αρχή ότι γενετικό υλικό απομονωμένο από άλλα δεδομένα δεν μπορεί να δώσει πληροφορίες για τη γλώσσα που μιλούσε μια ομάδα. Γενετικό υλικό δεν ερμηνεύει π.χ. το φαινόμενο των Καραμανλήδων, που παρά τη φυλετική τους προέλευση ήταν τουρκόφωνοι. Συστηματικά ο κ. Κουνάδης αγνοεί την ειδική βιβλιογραφία, παραπέμποντας σε λογίους που έγραφαν δεκαετίες πριν από την αποκρυπτογράφηση της γραμμικής γραφής Β΄ και την ανακάλυψη των αρχαιότερων ελληνικών αλφαβητικών επιγραφών στη Μεθώνη, τον Κομμό, τις Πιθηκούσες και το Δίπυλο. Αν άνοιγε το βραβευμένο από την Ακαδημία βιβλίο του Θ. Γιαννόπουλου Πόθεν και πότε οι Έλληνες, θα κατανοούσε πόσο πολύπλοκο είναι το πρόβλημα της προέλευσης της ελληνικής γλώσσας.

Αυτά τα παραστρατήματα ωχριούν μπροστά σε πράξεις που φανερώνουν έλλειψη επιστημονικού ήθους. Την απουσία τεκμηρίων για τις απόψεις του την υποκαθιστά ο κ. Κουνάδης με αποσιώπηση και παραποίηση πηγών και με παραθέματα από «αυθεντίες», αποκομμένα από τα συμφραζόμενά τους και ατάκτως ερριμμένα. Αποκρύπτει αδιαμφισβήτητες αποδείξεις ότι οι αρχαίοι Έλληνες γνώριζαν πολύ καλά από ποιον είχαν πάρει το αλφάβητο. Κρητικές επιγραφές του 6ου π.Χ. αι. από την Ελεύθερνα και την περιοχή της Λύκτου χρησιμοποιούν τους όρους ποινικαστάς (φοινικιστής, γραφέας) και ποινικάζω (φοινικίζω, γράφω), ενώ επιγραφές από την Τέω των αρχών του 5ου π.Χ. χρησιμοποιούν τις φράσεις φοινικογραφέω («γράφω με φοινικικά γράμματα») και ὃς ἂν ... φοινικήια ἐκκόψει («όποιος καταστρέψει τα φοινικικά γράμματα», δηλαδή σβήσει την επιγραφή).

Πολύ χειρότερο παράπτωμα είναι η παραποίηση αρχαίων πηγών – όχι λόγω αμάθειας, εσφαλμένης μετάφρασης ή παρερμηνείας, αλλά η εκ του πονηρού παραποίηση. Κατά τον κ. Κουνάδη ο Πλούταρχος «θεωρεί αφελή την άποψη ότι το γράμμα “άλφα” είναι Φοινικικό εκ του “άλεφ” που ονόμαζαν τον βούν». Η αλήθεια είναι ότι ο Πλούταρχος (Προβλήματα 737d-738b) θεωρεί αφελή την άποψη ότι το φοινικικό γράμμα άλφα είναι πρώτο επειδή το βόδι είναι το χρησιμότερο ζώο. Στην ομιλία που δημοσιεύθηκε στον τύπο και σε ιστοτόπους ο κ. Κουνάδης παραπέμπει σε δήθεν φράση του Αριστοτέλη (τὸ ἑλληνίζειν ἐστὶν τὸ ὀρθῶς ὀνομάζειν) την οποία έχει συρράψει από δύο διαφορετικά αποσπάσματα (Ρητορική 3.4.5 1407a-b). Ο Αριστοτέλης λέει ότι η σωστή χρήση της ελληνικής γλώσσας (ἑλληνίζειν) απαιτεί πέντε ιδιότητες· μια από αυτές είναι η σωστή χρήση του αριθμού στα ρήματα (πέμπτον ἐν τῷ τὰ πολλὰ καὶ ὀλίγα καὶ ἓν ὀρθῶς ὀνομάζειν). Στην εκδοχή που τυπώθηκε στα Πρακτικά η παραποίηση αντικαθίσταται από παρερμηνεία: κατά τον κ. Κουνάδη ο Αριστοτέλης «εξαίρει την Ελληνική με τη φράση: ἔστι δ’ ἀρχὴ τῆς λέξεως τὸ ἑλληνίζειν». Ο Αριστοτέλης λέει απλώς ότι θεμέλιο του ύφους (λέξις) είναι η ορθή χρήση της γλώσσας.

Τέλος, ισχυρίζεται ο κ. Κουνάδης ότι ο Ηρόδοτος είχε επιφυλάξεις για το αν οι Έλληνες υιοθέτησαν το φοινικικό αλφάβητο. Παραθέτοντας αποσπασματικά χωρίο του Ηροδότου (Ε΄ 58: οἱ Φοίνικες ... ἐσήγαγον διδασκαλία ἐς τοὺς Ἕλληνας καὶ δὴ καὶ γράμματα, οὐκ ἐόντα πρὶν Ἕλλησι, ὡς ἐμοί δοκέειν) σχολιάζει: «ο Ηρόδοτος διατυπώνει τούτο με επιφύλαξη (ως εμοί δοκεί), αναφερόμενος αορίστως σε γράμματα και όχι στα γράμματα συγκεκριμένης γραφής». Όποιος διαβάσει όλο το χωρίο διαπιστώνει ότι ο Ηρόδοτος παραθέτει επιχειρήματα για τη φοινικική προέλευση του αλφαβήτου, καταλήγοντας ότι είναι δίκαιο να καλούνται τα γράμματα φοινικήια, επειδή οι Φοίνικες τα εισήγαγαν (ἐσαγαγόντων Φοινίκων ἐς τὴν Ἑλλάδα).

Όταν ένας τσαρλατάνος αναμιγνύει ουσίες και τις πουλάει για φάρμακα, αντιμετωπίζει ποινική δίωξη· όταν ένας βιολόγος παραποιεί τα στοιχεία ενός πειράματος για να αποδείξει μια υπόθεση, η επιστημονική κοινότητα τον καταδικάζει. Βλέπετε, η ιατρική και η βιολογία είναι επιστήμες – sciences, όπως λένε οι Αγγλοσάξονες. Ενώ αντίθετα η Ακαδημία Αθηνών θεωρεί ότι η γλωσσολογία, η φιλολογία, η αρχαιολογία, η επιγραφική, η αρχαία ιστορία, και γενικότερα οι ανθρωπιστικές και αρχαιογνωστικές επιστήμες, καταχρηστικά λέγονται επιστήμες και είναι ξέφραγο αμπέλι στο έλεος κάθε ερασιτέχνη. Αλλιώς δεν θα επέτρεπε ασχολίαστα στον κ. Κουνάδη να παραποιεί και παρερμηνεύει αρχαία κείμενα, να αποκρύπτει τεκμήρια και να αδιαφορεί για μεθοδολογικές αρχές. Το πρόβλημα δεν είναι μόνον ο κ. Κουνάδης και οι ανιστόρητες απόψεις του, αλλά και η αναλγησία της Ακαδημίας απέναντι σε μια συμπεριφορά που προσβάλλει την ίδια την έννοια της επιστήμης. Ελπίζω ελάχιστη αντίδραση να είναι μια σαφής δημόσια τοποθέτηση των τακτικών μελών της Ακαδημίας Αθηνών που εκπροσωπούν τις αρχαιογνωστικές επιστήμες και προς τις οποίες ο κ. Κουνάδης έδειξε με τον βαναυσότερο τρόπο την περιφρόνησή του. Αποτελεί προσβολή προς τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό να θεωρούν ο κ. Κουνάδης και οι όμοιοί του ότι ο πολιτισμός χρειάζεται υπεράσπιση από αμαθείς και πλαστογράφους της ιστορίας.