Σὲ σχέση μὲ ὁποιοδήποτε πολιτικὸ δόγμα πρέπει νὰ τίθενται δύο ἐρωτήματα: (1) Ἀληθεύουν οἱ θεωρητικές του παραδοχές; (2) Οἱ πρακτικὲς ἐφαρμογὲς τῆς πολιτικῆς του ἔχουν πιθανότητες νὰ αὐξήσουν τὴν ἀνθρώπινη εὐδαιμονία; Ἀπὸ τὴ σκοπιά μου, πιστεύω ὅτι οἱ θεωρητικὲς παραδοχὲς τοῦ κομμουνισμοῦ εἶναι ψευδεῖς καὶ πιστεύω ἐπίσης ὅτι οἱ πρακτικὲς καθοδηγητικές του ἀρχὲς εἶναι τέτοιες ποὺ θὰ προκαλέσουν μιὰν ἀνυπολόγιστη αὔξηση τῆς ἀνθρώπινης δυστυχίας.
Τὰ θεωρητικὰ δόγματα τοῦ κομμουνισμοῦ κατάγονται κατὰ κύριο λόγο ἀπὸ τὸν Μάρξ. Οἱ ἐνστάσεις μου κατὰ τοῦ Μὰρξ εἶναι δύο εἰδῶν: πρῶτον, ὅτι τελοῦσε ὑπὸ διανοητικὴ σύγχυση καί, δεύτερον, ὅτι ἡ σκέψη του ἐμπνεόταν σχεδὸν ἐξ ὁλοκλήρου ἀπὸ τὸ μίσος. Τὸ δόγμα τῆς ὑπεραξίας, τὸ ὁποῖο ὑποτίθεται ὅτι ἀποδεικνύει τὴν ἐκμετάλλευση τῆς μισθωτῆς ἐργασίας ὑπὸ τὸν καπιταλισμό, παράγεται: (α) ἀπὸ τὴν κρυφὴ ἀποδοχὴ τῆς πληθυσμιακῆς θεωρίας τοῦ Μάλθους, τὴν ὁποία ὁ Μὰρξ καὶ ὅλοι οἱ μαθητές του ἀνοιχτὰ ἀπορρίπτουν καὶ (β) ἀπὸ τὴν ἐφαρμογὴ τῆς θεωρίας τῆς ἀξίας τοῦ Ρικάρντο στοὺς μισθούς, ἀλλὰ ὄχι στὴν τιμὴ τῶν βιομηχανικῶν προϊόντων. Εἶναι ἀπολύτως ἱκανοποιημένος μὲ τὸ ἀποτέλεσμα ὄχι ἐπειδὴ βρίσκεται σὲ συμφωνία μὲ τὰ ἀντικειμενικὰ δεδομένα, ἢ ἐπειδὴ ἔχει λογικὴ συνοχή, ἀλλὰ ἐπειδὴ ὑπολογίζει ὅτι θὰ ἐξάψει τὴν ὀργὴ τῶν μισθωτῶν ἐργατῶν. Τὸ δόγμα τοῦ Μὰρξ ὅτι ὅλα τὰ ἱστορικὰ γεγονότα ἔχουν ὡς κινητήρια δύναμη τὴν ταξικὴ πάλη εἶναι μιὰ αὐθαίρετη καὶ ψευδὴς ἐπέκταση στὴν παγκόσμια ἱστορία ὁρισμένων χαρακτηριστικῶν ποὺ ξεχώριζαν στὴν Ἀγγλία καὶ τὴ Γαλλία πρὶν ἀπὸ ἑκατὸ χρόνια. Ἡ πεποίθησή του ὅτι ὑπάρχει κάποια συμπαντικὴ δύναμη ποὺ ὀνομάζεται Διαλεκτικὸς Ὑλισμὸς καὶ κυβερνάει τὴν ἀνθρώπινη ἱστορία ἀνεξάρτητα ἀπὸ τὶς βουλήσεις τῶν ἀνθρώπων εἶναι καθαρὴ μυθολογία. Τὰ θεωρητικά του σφάλματα ὅμως δὲν θὰ εἶχαν τόσο μεγάλη σημασία, ἂν δὲν ὑπῆρχε τὸ γεγονὸς ὅτι ‒ὅπως ὁ Τερτυλλιανὸς καὶ ὁ Κάρλαϋλ‒ ἡ κύρια ἐπιθυμία του ἦταν νὰ δεῖ νὰ τιμωροῦνται οἱ ἐχθροί του, καὶ δὲν ἐνδιαφερόταν καθόλου τί θὰ πάθαιναν οἱ φίλοι του στὴν πορεία.
Τὸ δόγμα τοῦ Μὰρξ ἦταν ἤδη ἀρκετὰ κακό, ἀλλὰ οἱ τροποποιήσεις ποὺ ὑπέστη ἀπὸ τὸν Λένιν καὶ τὸν Στάλιν τὸ ἔκαναν πολὺ χειρότερο. Ὁ Μὰρξ δίδασκε ὅτι μετὰ τὴ νίκη τοῦ προλεταριάτου σὲ ἕναν ἐμφύλιο πόλεμο θὰ ἀκολουθοῦσε μιὰ ἐπαναστατικὴ μεταβατικὴ περίοδος καὶ ὅτι κατὰ τὴ διάρκεια τῆς περιόδου αὐτῆς τὸ προλεταριάτο κατὰ τὴ συνήθη πρακτικὴ μετὰ ἀπὸ ἕναν ἐμφύλιο θὰ ἀφαιροῦσε ἀπὸ τοὺς ἡττημένους ἐχθρούς του τὴν πολιτικὴ ἐξουσία. Ἡ περίοδος αὐτὴ θὰ ἦταν ἡ δικτατορία τοῦ προλεταριάτου. Δὲν πρέπει νὰ ξεχνᾶμε ὅτι σύμφωνα μὲ τὸ προφητικὸ ὅραμα τοῦ Μὰρξ ἡ νίκη τοῦ προλεταριάτου θὰ ἐρχόταν μετὰ τὴν αὔξηση τοῦ προλεταριάτου ὥστε νὰ γίνει αὐτὸ ἡ τεράστια πλειοψηφία τοῦ πληθυσμοῦ. Συνεπῶς, ἡ δικτατορία τοῦ προλεταριάτου ὅπως τὴν κατανοοῦσε ὁ Μὰρξ δὲν ἦταν στὴν οὐσία της ἀντιδημοκρατική. Ὅμως, στὴ Ρωσία τοῦ 1917 τὸ προλεταριάτο ἦταν ἕνα μικρὸ ποσοστὸ τοῦ πληθυσμοῦ, τοῦ ὁποίου ἡ μεγάλη πλειοψηφία ἦταν ἀγρότες. Θεσπίσθηκε τότε ὅτι τὸ κόμμα τῶν Μπολσεβίκων ἦταν τὸ τμῆμα τοῦ προλεταριάτου μὲ ταξικὴ συνείδηση καὶ ὅτι μιὰ μικρὴ ἐπιτροπὴ τῆς ἡγεσίας του ἦταν τὸ τμῆμα τοῦ κόμματος τῶν Μπολσεβίκων μὲ ταξικὴ συνείδηση. Κι ἔτσι ἡ δικτατορία τοῦ προλεταριάτου κατέληξε νὰ εἶναι ἡ δικτατορία μιᾶς μικρῆς ἐπιτροπῆς, καὶ τελικὰ ἑνὸς ἀνθρώπου, τοῦ Στάλιν. Ὡς ὁ μοναδικὸς προλετάριος μὲ ταξικὴ συνείδηση ὁ Στάλιν καταδίκασε ἑκατομμύρια ἀγροτῶν σὲ θάνατο διὰ λιμοκτονίας καὶ ἑκατομμύρια ἄλλους σὲ καταναγκαστικὰ ἔργα σὲ στρατόπεδα συγκεντρώσεως. Προχώρησε ἀκόμα παραπέρα καὶ διέταξε ὅτι οἱ νόμοι τῆς βιολογικῆς κληρονομικότητας θὰ εἶναι στὸ ἑξῆς διαφορετικοὶ ἀπ’ ὅ,τι ἦταν μέχρι τώρα, καὶ ὅτι τὸ κυτταρικὸ πλάσμα θὰ ὑπακούει τώρα στοὺς σοβιετικοὺς νόμους καὶ ὄχι σὲ ἐκείνους τοῦ ἀντιδραστικοῦ ἱερέα Μέντελ. Ἀδυνατῶ παντελῶς νὰ κατανοήσω πῶς συνέβη ὅτι κάποιοι ποὺ εἶναι καὶ νοήμονες καὶ ἀνθρωπιστὲς βρῆκαν κάτι νὰ θαυμάσουν στὸ ἀχανὲς στρατόπεδο δούλων ποὺ δημιούργησε ὁ Στάλιν.
Πάντα διαφωνοῦσα μὲ τὸν Μάρξ. Ἡ πρώτη ἐχθρικὴ κριτική μου γι’ αὐτὸν δημοσιεύθηκε τὸ 1896. Ὅμως ἡ ἀντίθεσή μου στὸν σύγχρονο κομμουνισμὸ πάει πολὺ βαθύτερα ἀπὸ τὴν ἀντίθεσή μου στὸν Μάρξ. Εἶναι ἡ ἐγκατάλειψη τῆς δημοκρατίας ποὺ βρίσκω ἰδιαίτερα καταστροφική. Μιὰ μειοψηφία ἡ ὁποία στηρίζει τὴν ἐξουσία της πάνω στὴ δράση μιᾶς μυστικῆς ἀστυνομίας εἶναι ἀναπόφευκτα ὠμή, καταπιεστικὴ καὶ σκοταδιστική. Οἱ κίνδυνοι μιᾶς ἀνεξέλεγκτης ἐξουσίας εἶχαν γενικῶς ἀναγνωρισθεῖ κατὰ τὸν δέκατο ὄγδοο καὶ δέκατο ἔνατο αἰώνα, ὅμως ὅλοι ἐκεῖνοι ποὺ θαμπώθηκαν ἀπὸ τὴ φαινομενικὴ ἐπιτυχία τῆς Σοβιετικῆς Ἕνωσης ἔχουν ξεχάσει τὰ πάντα ποὺ μάθαμε ἀπὸ τὴν ἐποχὴ τῆς ἀπόλυτης μοναρχίας, καὶ ἔχουν ἐπιστρέψει στὰ χειρότερα στοιχεῖα τοῦ Μεσαίωνα κάτω ἀπὸ τὴν περίεργη παράκρουση ὅτι βρίσκονται στὴν πρωτοπορία τῆς προόδου.
Ὑπάρχουν σημάδια ὅτι τὸ σοβιετικὸ καθεστὼς θὰ γίνει στὴν πορεία τοῦ χρόνου πιὸ φιλελεύθερο. Ὅμως, ὅσο κι ἂν αὐτὸ εἶναι πιθανὸ δὲν εἶναι καθόλου βέβαιο. Ἐν τῷ μεταξύ, ὅλοι ὅσοι ἐκτιμοῦν ὄχι μόνο τὴν τέχνη καὶ τὴν ἐπιστήμη, ἀλλὰ καὶ τὴν ἐπάρκεια τῆς καθημερινῆς τους τροφῆς καθὼς καὶ τὴν ἐλευθερία ἀπὸ τὸν φόβο ὅτι ἕνας ἀπρόσεκτος λόγος τῶν παιδιῶν τους στὸ δάσκαλό τους μπορεῖ νὰ τοὺς καταδικάσει σὲ καταναγκαστικὰ ἔργα στὴν παγωμένη ἐρημιὰ τῆς Σιβηρίας, πρέπει νὰ κάνουν ὅ,τι μποροῦν γιὰ νὰ διατηρηθεῖ στὶς χῶρες τους ἕνας τρόπος ζωῆς λιγότερο δουλικὸς καὶ μὲ μεγαλύτερη εὐημερία.
Ὑπάρχουν κάποιοι ποὺ καταπιεσμένοι ἀπὸ τὰ δεινὰ τοῦ κομμουνισμοῦ συμπεραίνουν ὅτι ὁ μόνος ἀποτελεσματικὸς τρόπος γιὰ νὰ καταπολεμηθοῦν τὰ δεινὰ αὐτὰ εἶναι μέσω ἑνὸς παγκοσμίου πολέμου. Πιστεύω ὅτι αὐτὸ εἶναι λάθος. Κάποια στιγμὴ μιὰ τέτοια πρακτικὴ ἐπιλογὴ ἴσως νὰ ἦταν δυνατή, ὅμως σήμερα ὁ πόλεμος ἔχει γίνει τόσο φρικτὸς καὶ ὁ κομμουνισμὸς ἔχει γίνει τόσο ἰσχυρὸς ποὺ κανεὶς δὲν μπορεῖ νὰ προβλέψει τί θὰ ἔμενε ὄρθιο μετὰ ἀπὸ ἕνα παγκόσμιο πόλεμο, καὶ πάντως ὅ,τι κι ἂν ἐπιζοῦσε θὰ ἦταν τουλάχιστο τόσο κακὸ ὅσο ὁ σημερινὸς κομμουνισμός. Ἡ πρόβλεψη αὐτὴ δὲν ἐξαρτᾶται ἀπὸ τὸ ποιὰ πλευρὰ θὰ ἔβγαινε νικήτρια ‒ ἂν ἔβγαινε καμία. Ἐξαρτᾶται μόνο ἀπὸ τὶς ἀναπόφευκτες συνέπειες τῆς μαζικῆς καταστροφῆς ἀπὸ τὶς βόμβες ὑδρογόνου καὶ κοβαλτίου καὶ ἴσως ἀπὸ τὴν εὐφυὴ διασπορὰ ἰῶν γιὰ τὴν πρόκληση πανδημίας. Ὁ τρόπος γιὰ νὰ καταπολεμηθεῖ ὁ κομμουνισμὸς δὲν εἶναι ὁ πόλεμος. Αὐτὸ ποὺ εἶναι ἀναγκαῖο, πέρα ἀπὸ τοὺς ἐξοπλισμοὺς ποὺ ἀπαιτοῦνται γιὰ νὰ ἀποτραπεῖ μιὰ ἐπίθεση κατὰ τῆς Δύσης ἀπὸ τὸν κομμουνισμό, εἶναι ἡ μείωση τῶν αἰτίων τῆς κοινωνικῆς δυσαρέσκειας στὰ λιγότερο εὐημεροῦντα τμήματα τοῦ μὴ κομμουνιστικοῦ κόσμου. Στὶς περισσότερες ἀπὸ τὶς χῶρες τῆς Ἀσίας ὑπάρχει φρικτὴ φτώχεια ποὺ ἡ Δύση ἔχει ὑποχρέωση νὰ βοηθήσει γιὰ νὰ μειωθεῖ ἐφόσον ἔχει τὴ δύναμη νὰ τὸ κάνει. Ὑπάρχει ἐπίσης μεγάλη ὀργὴ ποὺ προκλήθηκε ἀπὸ τὴν μακραίωνη καὶ ὑπερφίαλη κυριαρχία τῆς Δύσης στὴν Ἀσία. Αὐτὸ πρέπει νὰ ἀντιμετωπισθεῖ μὲ ἕνα συνδυασμὸ ἀπὸ κατανόηση καὶ ὑπομονὴ καθὼς καὶ ἀπὸ δραματικὲς πρωτοβουλίες ποὺ θὰ ἀποκηρύττουν καὶ τὰ τελευταῖα ἀπομεινάρια λευκῆς κυριαρχίας ποὺ ἐπιζοῦν στὴν Ἀσία. Ὁ κομμουνισμὸς εἶναι ἕνα δόγμα ποὺ τρέφεται ἀπὸ τὴ φτώχεια, τὸ μίσος καὶ τὴ σύγκρουση. Ἡ ἐξάπλωσή του μπορεῖ νὰ σταματήσει μόνο μὲ τὸν περιορισμὸ τῆς περιοχῆς τῆς φτώχειας καὶ τοῦ μίσους.
— Μετάφραση: Περικλῆς Σ. Βαλλιᾶνος
Πηγή: Bertrand Russell, “Why I Am Not a Communist”, στὸ Portraits from Memory and Other Essays, Simon and Schuster, Νέα Ὑόρκη 1956, 229-233. Ἡ πρώτη ἔκδοσή του εἶχε τίτλο “Why I Opposed Communism” (Phoenix House, Ltd. 1954).
