Στην ομιλία του ο Πρόεδρος του ΝΣΚ Ι.-Κ. Χαλκιάς παρουσιάζοντας μια πανοραμική εικόνα αποτύπωσε και ποσοτικά όλα τα ποιοτικά χαρακτηριστικά που ανέπτυξε ο Πρόεδρος του Αρείου Πάγου, ενώ παράλληλα ανέπτυξε καίριες προτάσεις για τη συμμόρφωση της χώρας μας, τις οποίες δυστυχώς λόγω έλλειψης χώρου παραλείψαμε. Όπως τόνισε, «σήμερα στο Στρασβούργο εκκρεμούν 716 ελληνικές υποθέσεις. Οι μισές έχουν επαναλαμβανόμενο χαρακτήρα. (…) Η Ελλάδα στις καταδίκες είναι στην πρώτη οκτάδα των 47 κρατών. Προηγούνται η Τουρκία βέβαια και η Ρωσία, ακολουθεί η Ουκρανία, Ρουμανία, Ουγγαρία, Πολωνία και εμείς αμέσως μετά. Και στις ανεκτέλεστες αποφάσεις είμαστε στην ίδια σειρά, με 186 υποθέσεις».
Επισημαίνουμε ότι, όπως ανέφερε ο πρόεδρός του, το ΝΣΚ συνέταξε ήδη ένα πλήρες σχέδιο νόμου για τη θέσπιση ενός αποτελεσματικού εθνικού ένδικου μέσου για τις συνθήκες κράτησης στις φυλακές.
Η θέση πάντως του Προέδρου του ΝΣΚ είναι ιδιόμορφη: είναι ο εκπρόσωπος της Κυβέρνησης που υπερασπίζεται την Ελλάδα στο Στρασβούργο προκειμένου να αποδείξει ότι οι αποφάσεις των εθνικών δικαστηρίων είναι σύμφωνες και συμβατές με την ΕΣΔΑ και εναρμονισμένες με τη νομολογία του ΕΔΔΑ, αλλά μετά την απόδειξη του εναντίου, δηλαδή μετά την έκδοση της απόφασης του ΕΔΔΑ με την οποία αναγνωρίζεται ότι παραβιάστηκε η ΕΣΔΑ, ο Πρόεδρος του ΝΣΚ γίνεται κατά κάποιον τρόπο ο εκπρόσωπος του ΕΔΔΑ. Ακολουθούν αποσπάσματα από την ομιλία του.
Μερικά στοιχεία: 850.000.000 άτομα που διαμένουν στα 47 κράτη-μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης μπορούν να προσφύγουν στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, παραπονούμενοι για παραβίαση των δικαιωμάτων τους. 60.000 περίπου υποθέσεις εκκρεμούν στο Δικαστήριο. Την τελευταία τριετία 2017-2019 εκδόθηκαν 307 αποφάσεις από το ΕΔΔΑ για την Ελλάδα, από τις οποίες 93, ποσοστό 31%, ήταν καταδικαστικές, 157 διαγράφηκαν από το πινάκιο λόγω φιλικού διακανονισμού ή μονομερούς δήλωσης και 57 απορρίφθηκαν. Οι αποζημιώσεις που πλήρωσε η Ελλάδα στην τριετία 2016-2018 είναι μικρές, μόνο 11.500.000 ευρώ. Επίσης στην τελευταία τριετία 2017-2019 έπαυσε η επιτήρηση από το Συμβούλιο σε 311 υποθέσεις οι οποίες μπήκαν στο αρχείο. Παρ’ όλα αυτά όμως η Ελλάδα σήμερα έχει 186 ανεκτέλεστες αποφάσεις του ΕΔΔΑ που αφορούν την χώρα μας.
Σε σχέση τώρα με την εκτέλεση των αποφάσεων και την επιτήρηση που υπάρχει. Εδώ βλέπουμε ότι η ΕΣΔΑ καθιερώνει ένα πρωτότυπο και ιδιαίτερα ενδιαφέρον τριμερές ελεγκτικό σύστημα εποπτείας ως προς την εκτέλεση των αποφάσεων του ΕΔΔΑ: Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου - Συμβαλλόμενα Κράτη - Επιτροπή Υπουργών. Το κάθε κράτος κάθε φορά είναι ελέγχον και ελεγχόμενο. […]
Η πλήρης και έγκαιρη συμμόρφωση προς τις καταδικαστικές αποφάσεις του ΕΔΔΑ, είναι ζωτικής σημασίας, αφού, με τον τρόπο αυτόν ικανοποιείται το δικαίωμα της δίκαιης δίκης και της αποτελεσματικής δικαστικής προστασίας που εγγυάται το άρθρο 6 παρ.1 της ΕΣΔΑ και αποφεύγεται η συσσώρευση επαναληπτικών παρόμοιων προσφυγών. […]
Υπάρχουν δύο μορφές επιτήρησης, η ενισχυμένη και η απλή. Στην ενισχυμένη επιτήρηση εντάσσονται υποθέσεις οι οποίες δείχνουν συστημικό πρόβλημα, είναι περίπλοκες και θίγουν τον πυρήνα των ατομικών δικαιωμάτων και η πορεία λήψης γι’ αυτές εξετάζεται πολύ στενά από την Επιτροπή Υπουργών. Στην περίπτωση της χώρας μας παραμένουν σε ενισχυμένη επιτήρηση έξι ομάδες ελληνικών υποθέσεων και συνολικά 72 υποθέσεις. Οι 6 αυτές ομάδες είναι οι εξής: […]
Η άλλη ομάδα υποθέσεων αφορά τις Φράουλες Μανωλάδας ‒τα είπε και ο Πρόεδρος του Αρείου Πάγου‒, και επίσης υπάρχει και η ομάδα για την παραβίαση του δικαιώματος του συνεταιρίζεσθαι, λόγω της άρνησης εγγραφής, ή της ανάκλησης της άδειας λειτουργίας και διάλυσης των Σωματείων της μουσουλμανικής μειονότητας στη Θράκη (Μπεκίρ Ουστά είναι η υπόθεση και Τουρκική Ένωση Ξάνθης), καθώς επίσης και κάποια υπό ίδρυση Σωματεία Μακεδονικής Στέγης σε σχέση με τη Βόρεια Μακεδονία.
Επίσης η τελευταία ομάδα αφορά μη συμμόρφωση σε δικαστικές αποφάσεις.
Στην απλή επιτήρηση εντάσσονται υποθέσεις οι οποίες δεν έχουν ιδιαίτερα σοβαρές παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Εκεί η Ελλάδα έχει 105 εκκρεμείς υποθέσεις και άλλες 9 που δεν έχουν ακόμα μπει σε κάποια κατηγορία. Οι βασικές αυτές ομάδες αφορούν κυρίως παραβίαση του δικαιώματος σε δίκαιη δίκη, παραβίαση στην ελευθερία της έκφρασης, τεκμήριο αθωότητας, ne bis in idem και παραβιάσεις του δικαιώματος στην ιδιοκτησία. […]
Μπορώ να πω ότι δεκάδες θέματα λύθηκαν από το ΕΔΔΑ, η δε εφαρμογή των αποφάσεών του συνέβαλε καθοριστικά στον εκσυγχρονισμό και τον εκδημοκρατισμό πολλών αναχρονιστικών θεσμών σε θέματα θρησκευτικής ελευθερίας, παιδείας, οικογενειακού δικαίου κ.λπ.
Όμως και ο έλληνας δικαστής, αντιλαμβανόμενος το βάρος αυτό, έχει επανειλημμένα ανταποκριθεί στην υποχρέωση συμμόρφωσης. […] Θα αναφέρω δύο εξαιρετικά παραδείγματα, κατά την γνώμη μου, εφαρμογής από τα δικαστήρια της Σύμβασης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα.
Η χορήγηση ασύλου στους 8 τούρκους αξιωματικούς, παρά τις σφοδρές πιέσεις που ασκήθηκαν στους δικαστές, ήταν μια άριστη εφαρμογή της ΕΣΔΑ από τους δικαστές, και του Αρείου Πάγου και του ΣτΕ. Έπαινος όμως αξίζει και στους δικαστές του Στρασβούργου που με τα ασφαλιστικά μέτρα που διέταξαν δεν απελάθηκαν και μεταφέρθηκαν σε οργανωμένες δομές φιλοξενίας τρεις γυναίκες σε προχωρημένη κατάσταση εγκυμοσύνης μετανάστριες από την Αφρική και αρκετά ασυνόδευτα ανήλικα παιδιά.
Υφίστανται βέβαια και περιπτώσεις που η νομολογία των ανωτάτων δικαστηρίων μας παραμένει προσκολλημένη σε κάποια νομολογία η οποία δεν συμβαδίζει με τα νομολογηθέντα από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο. Κυρίως είναι ο Άρειος Πάγος. Συγγνώμη, κύριε Πρόεδρε, αλλά έτσι είναι. Έχουμε λοιπόν κάποιες ομάδες υποθέσεων οι οποίες θα μπορούσαν με μια μεταστροφή της νομολογίας του Αρείου Πάγου να πάνε κατευθείαν στο αρχείο. Είναι 40 ανεκτέλεστες αποφάσεις της Ελλάδας. Η Ομάδα υποθέσεων Βαμβακάς είναι 7 υποθέσεις, ασχολούνται πάλι με τυπολατρική ερμηνεία λόγων παραδεκτού αίτησης αναίρεσης, είναι 12 υποθέσεις για ζητήματα σύγκρουσης της ελευθερίας έκφρασης με την προστασία της τιμής, της υπόληψης και της προσωπικότητας [Ομάδα Βασιλάκης], είναι η Ομάδα Μακαρατζής, 15 υποθέσεις πολύ σημαντικές που αφορούν την πολύ επιεική ποινική μεταχείριση σε υποθέσεις άσκησης υπερβολικής βίας από αστυνομικούς, αλλά και από λιμενικούς, και είναι και τα θέματα που έχουν σχέση με άδεια λειτουργίας μειονοτικών σωματείων.
Η υπόθεση αυτή, όπως είπε ο κ. Πρόεδρος, θα συζητηθεί στις 20 Μαρτίου 2020 και ελπίζουμε ότι η απόφαση θα ευθυγραμμιστεί με την νομολογία του ΕΔΔΑ, γιατί από την κρίση αυτή του Αρείου Πάγου εξαρτώνται και πολλές υποθέσεις που έχουν σχέση με τα αποκαλούμενα Μακεδονικά Σωματεία. […]
Οφείλει [όμως] και η νομοθετική εξουσία και η εκτελεστική εξουσία να κάνουν το καθήκον τους. Να ασκήσουν τις αρμοδιότητές τους σε αρμονία με τις διατάξεις της ΕΣΔΑ και την νομολογία του ΕΔΔΑ, έτσι ώστε, εάν και εφόσον τέτοιες υποθέσεις φθάσουν στα Δικαστήρια, ο δικαστής μας να έχει ένα ασφαλές νομικό πλαίσιο μέσα στο οποίο θα κινηθεί, για να εκδώσει την απόφασή του ερμηνεύοντας τις διατάξεις αυτές σύμφωνα με την ΕΣΔΑ και υπό το φως της νομολογίας του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου.
Υπάρχουν κάποιες εγγενείς δυσκολίες για την εκτέλεση των αποφάσεων και τις βλέπουμε καθημερινά εμείς που προσπαθούμε να συντονίσουμε το όλο σύστημα για να εκτελεστούν οι αποφάσεις αυτές. Παρότι σήμερα μόνο 186 υποθέσεις εκκρεμούν για εκτέλεση από την Ελλάδα και παρότι ο αριθμός αυτός ιστορικά είναι ο χαμηλότερος, παρ’ όλα αυτά παραμένουν πολλές. Γιατί όμως έχουμε τόσες ανεκτέλεστες αποφάσεις;
Υπάρχουν κατά την γνώμη μου τρεις παθογένειες.
Παθογένεια πρώτη. Είπαμε ότι για την εκτέλεση και εφαρμογή των αποφάσεων πρέπει συνήθως να συμβάλουν ή να συνεργαστούν και οι τρεις εξουσίες, με αλλαγές στη νομοθεσία, αλλαγές στη νομολογία, αλλαγές στη διοικητική πρακτική. Δύσκολα θέματα. […]
Δεύτερη παθογένεια. Εξωφρενικά αργοί ρυθμοί των μηχανισμών αποκατάστασης με ατομικά αλλά κυρίως με γενικά μέτρα του δικαιώματος που παραβιάστηκε. Παράδειγμα, εδώ και τρία χρόνια το Δικαστήριο του Στρασβούργου και ο Πρόεδρός του μας συμβουλεύει, θεσπίστε ένα αποτελεσματικό εθνικό ένδικο μέσο για τις συνθήκες κράτησης στις φυλακές, έτσι ώστε οι παραβιάσεις αυτές να λύνονται στην Ελλάδα. […] Η θέσπιση αυτού του ένδικου μέσου θα μειώσει τις εκκρεμείς δίκες της Ελλάδας, θα μειώσει τις καταδικαστικές αποφάσεις, θα μειώσει και τις αποζημιώσεις που πληρώνουμε.
Τρίτη παθογένεια. Είναι γνωστό ότι η σχετική ρύθμιση ή οι σχετικές διοικητικές πράξεις μπορεί να έχουν πολιτικό κόστος. Εδώ σηκώνουμε τα χέρια. Παράδειγμα και πάλι από τις φυλακές: πληρώνουμε τις αποζημιώσεις που είπα λόγω υπερπληθυσμού στον Κορυδαλλό. Γιατί δεν γίνονται μεταγωγές των παραπονούμενων στις φυλακές Κορίνθου που η πληρότητα είναι 60% ή στην Τίρυνθα που είναι 58% ή στην μακρινή Αγιά Χανίων που είναι 51%;
Τι πρέπει να κάνουμε τώρα. Οι μεταβολές που γίνονται σήμερα πλέον σε παγκόσμιο επίπεδο, γεωπολιτικές, οικονομικές, τεχνολογικές, βιοτεχνολογικές, κλιματολογικές, μαζί με την θηριώδη αύξηση των ανισοτήτων και το προβάδισμα πλέον του οικονομικού έναντι του πολιτικού και του κοινωνικού, καθιστούν κατά τη γνώμη μου ακόμα πιο έντονη την ανάγκη το κράτος να δείξει μεγαλύτερη ευαισθησία στην προστασία των δικαιωμάτων του ανθρώπου.
Στο πλαίσιο αυτής της προστασίας προφανώς συμπεριλαμβάνεται και η πλήρης συμμόρφωση προς τις αποφάσεις του ΕΔΔΑ. Σήμερα στο Στρασβούργο εκκρεμούν 716 ελληνικές υποθέσεις. Οι μισές έχουν επαναλαμβανόμενο χαρακτήρα. Ο αριθμός αυτός μπορεί να γίνει διψήφιος με επαναπατρισμό των υποθέσεων αυτών. Το ίδιο και οι καταδικαστικές αποφάσεις. Οι αποζημιώσεις που πληρώνει η Ελλάδα μπορούν να ελαχιστοποιηθούν. Τα 3-4 εκατομμύρια τον χρόνο μπορούν να γίνουν πολύ λιγότερα.
Πώς θα γίνει αυτό; Τέσσερα πράγματα πρέπει να κάνουμε. Να θεσπίσουμε, όπως προανέφερα, εθνικά ένδικα μέσα για την θεραπεία των σχετικών παραπόνων παραβίασης, έτσι ώστε με φιλικό διακανονισμό να λύνουμε τις διαφορές αυτές. Θα λύνουμε τα προβλήματα εδώ στη χώρα μας, με τους δικούς μας μηχανισμούς. Δεύτερον, εάν η νομοθετική και η εκτελεστική εξουσία παρέμβουν πιο αποτελεσματικά στην κατεύθυνση προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Για παράδειγμα, διατηρούμε ακόμα και σήμερα την διάταξη στον αστικό κώδικα ότι ο γάμος μεταξύ συγγενών εξ αγχιστείας, ακόμα και αν λυθεί ο γάμος, απαγορεύεται. Ήδη έχουμε μια καταδίκη από το Δικαστήριο του Στρασβούργου, θα ακολουθήσουν και άλλες ενδεχομένως. Ή ακόμα, το επίκαιρο θέμα, η σχολική γιορτή και η αργία των Τριών Ιεραρχών, συμβαδίζει με την Σύμβαση για θρησκευτικές ελευθερίες κ.λπ.;
Τρίτο πράγμα που πρέπει να κάνουμε, αυτό βέβαια είναι θέμα των δικαστηρίων, να προσαρμόζουν με μεγαλύτερη ευελιξία την νομολογία τους στην νομολογία του ΕΔΔΑ.
Και, τέταρτο, να βελτιώναμε τους εθνικούς μηχανισμούς για την γρήγορη και αποτελεσματική συμμόρφωση προς τις αποφάσεις του ΕΔΔΑ.
Ξεκίνησα με αριθμούς, τελειώνω με αριθμούς. Η Ελλάδα στις καταδίκες είναι στην πρώτη οκτάδα των 47 κρατών. Προηγούνται η Τουρκία βέβαια και η Ρωσία, ακολουθεί η Ουκρανία, Ρουμανία, Ουγγαρία, Πολωνία και εμείς αμέσως μετά. Και στις ανεκτέλεστες αποφάσεις είμαστε στην ίδια σειρά, με 186 υποθέσεις. Πολλές! Η Γερμανία έχει 19. Είναι πιο δημοκρατική χώρα από την Ελλάδα; Το Βέλγιο έχει 20, η Ισπανία 21. Είναι πιο δημοκρατική η Ισπανία από μας; Η Γαλλία 32, η Πολωνία 87, η Κροατία 89 και πρέπει να πάμε μετά στις Ανατολικές χώρες, που έχουν πιο πολλές ανεκτέλεστες αποφάσεις από μας: Ουγγαρία, Ρουμανία, Ουκρανία, και πάντα κορυφαίες Ρωσία και Τουρκία.
Συμπέρασμα: Η Ελλάδα ναι μεν δεν είναι το μαύρο πρόβατο, δεν κατέχει τα πρωτεία στις παραβιάσεις και στην μη εκτέλεση των αποφάσεων, αλλά οι παρέες μας δεν είναι οι καλύτερες και αυτό είναι άδικο για τη χώρα μας. Είναι άδικο γιατί; Γιατί η Ελλάδα είναι κράτος Δικαίου, η Ελλάδα είναι μια χώρα ασφάλειας, είναι μια χώρα ελευθερίας και δημοκρατίας και σε αυτό προφανώς έχει συμβάλει αποφασιστικά και η εφαρμογή της ΕΣΔΑ.
